13 listopada br. w Brukseli szesnaście instytucji reprezentujących dziewiętnaście europejskich ośrodków badań podpisało porozumienie powołujące do życia Ligę Europejskich Źródeł Światła Opartych na Akceleratorach - LEAPS. Inauguracja współpracy odbyła się w obecności przedstawiciela Komisji Europejskiej, dyrektora generalnego ds. badań naukowych i innowacji Roberta-Jana Smitsa. Wśród inicjatorów porozumienia i sygnatariuszy umowy znalazł się prof. dr hab. Marek Stankiewicz, dyrektor Narodowego Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS.
Celem strategicznym inicjatywy LEAPS (the League of European Accelerator based-Photon Sources) jest stworzenie możliwości prowadzenia w instytucjach partnerskich badań, które przyczynią się do rozwiązania najbardziej palących problemów współczesnego świata oraz wzmocnią pozycję konkurencyjną Europy względem innych podmiotów globalnej gospodarki. Podstawą tak ambitnych planów jest fakt, iż instytucje te dysponują najnowocześniejszymi na świecie źródłami światła dla nauki (z zakresu promieniowania rentgenowskiego, ultrafioletowego i podczerwonego), czyli synchrotronami i laserami na swobodnych elektronach. Infrastruktury badawcze tychże synchrotronów i laserów na wolnych elektronach umożliwiają prowadzenie przełomowych, nowatorskich badań. Pozwalają również uzyskać w krótszym czasie lepsze wyniki tych pomiarów, które wcześniej były realizowane zwykłymi metodami. To obecnie najwszechstronniejsze urządzenia pomiarowe, jakimi dysponują nauki przyrodnicze i techniczne takie jak biologia, chemia, fizyka, inżynieria materiałowa, nanotechnologia, medycyna, farmakologia czy historia sztuki.
W ciągu ostatnich pięciu lat z infrastruktury badawczej LEAPS skorzystało ponad 24 tysiące użytkowników. Badania prowadzone z wykorzystaniem synchrotronów i laserów na wolnych elektronach przyczyniły się do odkryć nagrodzonych pięcioma nagrodami Nobla. Dodatkowo pomiary użytkowników komercyjnych pozwoliły na wprowadzenie szeregu innowacji w wielu dziedzinach przemysłu.
Strategia LEAPS zakłada ścisłą współpracę partnerów w szeregu obszarach. Podjęte zostaną działania na rzecz udoskonalenia technologii akceleratorowych źródeł światła, technik eksperymentalnych, detektorów i systemów kontrolno-pomiarowych. Niezwykle istotną kwestią jest również rozwój technologii informatycznych, w szczególności związanych z gromadzeniem i przetwarzaniem ogromnych ilości danych, jakie generowane są podczas pomiarów. Przewiduje się również realizację działań edukacyjno-szkoleniowych, zachęcających do korzystania z infrastruktury badawczej LEAPS zarówno naukowców, jak i przedstawicieli przemysłu. Najbliższe plany zakładają m.in. poszerzanie oferty badań oraz większe wsparcie techniczno-merytoryczne dla realizujących pomiary oraz promowanie mobilności przestrzennej naukowców, inżynierów i techników. Już teraz LEAPS jako całość prowadzi rozmowy dotyczące uwzględnienia potrzeb finansowych dużych infrastruktur badawczych przy tworzeniu programów i projektów firmowanych przez Komisję Europejską.
- Obecność Centrum SOLARIS w tak elitarnym gronie jest ogromnym wyróżnieniem zarówno dla krakowskiego ośrodka, jak i całej polskiej nauki. Mimo że synchrotron SOLARIS dopiero zaznacza swoją obecność na mapie europejskiej nauki, jestem pewien, że polscy badacze w sposób zauważalny przyczynią się do realizacji strategicznych celów inicjatywy - mówi prof. Stankiewicz.
Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS działa przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Znajdujący się w nim synchrotron to pierwsze i jedyne tego typu urządzenie w Europie Środkowo-Wschodniej. Synchrotrony to źródła wyjątkowego światła, dzięki któremu naukowcy na całym świecie od lat dokonują przełomowych odkryć w wielu dziedzinach nauki, począwszy od fizyki, chemii i medycyny po archeologię i historię sztuki.
tekst i zdjęcia: NCPS SOLARIS
