Mimo pandemii koronawirusa prof. Ewdoksia Papuci-Władyka z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego kontynuuje pionierskie badania w Pafos na Cyprze. W 2020 roku jej zespołowi udało się przeprowadzić ostatnią kampanię badawczą w ramach projektu "Paphos Agora Project". Naukowcy z Krakowa zainaugurowali też nowy grant, który realizują wspólnie z Uniwersytetem Warszawskim i Politechniką Warszawską.
Pierwotnie grupa prof. Ewdoksii Papuci-Władyki miała udać się na wyspę wiosną ubiegłego roku. Plany pokrzyżowała trudna sytuacja epidemiologiczna oraz wprowadzony w Polsce lockdown. Ostatecznie, po uzyskaniu zgód władz Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Departamentu Starożytności Cypru, udało się zorganizować wyjazd w sierpniu. Była to ostatnia kampania badawcza finansowana z projektu Maestro 6 Narodowego Centrum Nauki. Miała ona charakter studyjny, a jej celem była weryfikacja części wyników badań wykopaliskowych z poprzednich lat oraz dokończenie opracowania materiałów pod kątem przygotowania raportu końcowego z realizacji grantu.
- Projekt "Paphos Agora Project" realizowaliśmy od 2011 roku. Nasze badania na przestrzeni tych 10 lat przyniosły znakomite efekty. Zmieniliśmy istniejący w publikacjach obraz początków i rozwoju miasta, przesuwając datę powstania agory, będącej centralnym placem miasta, na okres hellenistyczny. Wykazaliśmy też jednoznacznie, że teren ten był otoczony podwójnymi portykami, a nie pojedynczymi, jak przypuszczano wcześniej. Główny plac starożytnego miasta Nea Pafos był zdecydowanie większy i miał ok. 2,5 hektara powierzchni. Każdy z jego boków mógł mieć około 160 metrów długości, co oznaczałoby, że byłaby jedną z największych agor we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego - wyjaśnia prof. Ewdoksia Papuci-Władyka.
Krakowscy badacze odkryli też pozostałości dużych budowli publicznych okresu z hellenistycznego i uchwycili siatkę ulic przyległych do agory. Dzięki nim światło dzienne ujrzały również niezwykle cenne przedmioty życia codziennego, które są najlepszymi wskazówkami, by dowiedzieć się, jak setki lat temu wyglądało życie w dawnej stolicy Cypru. Do najciekawszych znalezisk należy gabinet starożytnego chirurga z szeregiem świetnie zachowanych narzędzi medycznych. Archeolodzy natknęli się również na pozostałości kilku dawnych studni oraz cystern, w których mieszkańcy Nea Pafos magazynowali słodką wodę, ponieważ Cypr od zawsze był narażony na jej niedostatek. Każda z nich, gdy już wyszła z użycia, wypełniona była masą starożytnych skarbów w postaci glinianych - i rzadziej - szklanych naczyń, monet, oliwnych lampek, obiektów metalowych, terakot i tym podobnych.
Czas na wspólne krakowsko-warszawskie wykopaliska
W październiku 2020 roku udało się też rozpocząć realizację nowego projektu finansowanego z grantu Opus 18 NCN, za który odpowiada powstałe w tym celu konsorcjum naukowe, w skład którego weszły Uniwersytet Jagielloński (lider), Uniwersytet Warszawski i Politechnika Warszawska. Głównym zadaniem badaczy jest odtworzenie układu ulic i budowli funkcjonujących na terenie antycznego Nea Pafos w różnych okresach historycznych. Rezultatem zintegrowanych wyników badań będzie rekonstrukcja krajobrazu miasta i zabudowań w postaci modeli trójwymiarowych. Projekt wdraża metodykę nowatorską dla Cypru, z sukcesem stosowaną jednak na nielicznych do tej pory stanowiskach archeologicznych w basenie Morza Śródziemnego.
- Będzie to zupełnie nowe spojrzenie na Nea Pafos. Stworzymy modele miasta w 4 fazach jego rozwoju. Dowiemy się, jak faktycznie mogło ono wyglądać, ile liczyło mieszkańców. Zrekonstruujemy te elementy zabudowy, które znajdują się terenie polskich wykopalisk, czyli w rezydencjonalnej willowej dzielnicy miasta (Willa Tezeusza, Dom tzw. Hellenistyczny, Dom Aiona) oraz na agorze. Pozostałe budynki, założenia architektoniczne czy elementy infrastruktury miasta będą pokazane bardzo ogólnie. Badania te prowadziły inne misje archeologiczne i nie mamy dostępu do tej dokumentacji. Bazujemy na tym, co zostało opublikowane - mówi prof. Ewdoksia Papucia-Władyka, która kieruje krakowsko-warszawską ekspedycją.
Podczas ubiegłorocznych prac naukowcy z Krakowa i Warszawy skoncentrowali się na weryfikacji niektórych kluczowych punktów w układzie ulic miasta, które założono na planie hippodamejskim - regularnej siatce ulic przecinających się pod kątem prostym. Żaden z wykopów sondażowych nie został jednak wyeksplorowany do calca, czyli do warstwy, która w żaden sposób nie została naruszona przez człowieka. Prace te będą kontynuowane. Prowadzono również inwentaryzację odkrytych w poprzednich latach detali architektonicznych, które będą pomocne w tworzeniu rekonstrukcji 3D.
- Zakres prac był o wiele skromniejszy niż zakładałam. W badaniach uczestniczyło tylko 14 badaczy, przy czym nie wszyscy mogli przebywać na Cyprze w tym samym czasie. W normalnych warunkach ekspedycja liczyłaby 35-40 osób. Po raz pierwszy w wykopaliskach nie uczestniczyli studenci w ramach obowiązkowych praktyk, na których pomoc zawsze mogliśmy liczyć. To zupełnie inna skala. Liczę, że w tym roku udamy się na Cypr w większym gronie, nadrobimy zaległości i rozpoczniemy kolejne, zaplanowane badania w kluczowych miejscach naszego projektu - mówi prof. Ewdoksia Papuci-Władyka. Udało się również zorganizować skromne uroczystości z okazji 55 lat polskich badań archeologicznych w Pafos, o czym informowaliśmy w październiku 2020 roku.
Starożytne miasto Nea Pafos jest jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych na Cyprze. Zostało założone w zachodniej części wyspy pod koniec IV lub na początku III w. p.n.e. Znajdowało się najpierw, w okresie hellenistycznym, w obrębie egipskiego królestwa Ptolemeuszy, a potem pod kuratelą rzymską. Od ok. 200 p.n.e. do ok. 350 n.e. pełniło rolę stolicy wyspy. Wpisanie na listę UNESCO zaowocowało utworzeniem Parku Archeologicznego, miejsca o specjalnym statusie, chronionego przed współczesną zabudową i obejmującego ogromy teren antycznego miasta - ok. 75 ha.
