Międzynarodowy zespół badawczy pracujący pod kierunkiem dr Katarzyny Jaśko z Instytutu Psychologii UJ zbadał, w jaki sposób przekonania ideologiczne łączą się z przemocą. Z opublikowanych w prestiżowym czasopiśmie "Proceedings of the National Academy of Sciences" (PNAS) rezultatów badań wynika, że ideologie prawicowe częściej wiążą się z użyciem przemocy niż lewicowe.
Interdyscyplinarne badania nad terroryzmem i ekstremizmami politycznymi prowadzone są od wielu lat. Istnieje w nich jednak luka, którą postanowił wypełnić międzynarodowy zespół badawczy złożony z przedstawicieli psychologii, kryminologii i politologii. Do tej pory nie było bowiem jasne, czy istnieją wyraźne różnice między ideologiami w stosowaniu przemocy w walce politycznej.
- Większość dotychczasowych badań nad ideologią i przemocą polityczną prowadzona była na ogólnej populacji i były to w dużej mierze badania deklarowanych opinii – mówi dr Katarzyna Jaśko z Instytutu Psychologii UJ, psycholożka społeczna, pierwsza autorka artykułu. - Mówiąc prościej, pytano osoby badane o poglądy polityczne i proszono o wskazanie, w jakim stopniu popierają one działania agresywne, np. wobec grup obcych. Tymczasem nasz zespół postanowił wykorzystać dane dotyczące realnych ataków i osób, które faktycznie zaangażowały się w radykalne działania z użyciem przemocy - wyjaśnia.
Dziesiątki tysięcy danych z całego świata
Zespół sięgnął do dwóch unikatowych baz danych opracowanych przez centrum START (National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism) na Uniwersytecie Marylandu. Pierwsza z nich obejmuje dane od 1948 do 2018 roku na temat przeszło 1500 radykałów ze Stanów Zjednoczonych . Druga natomiast zawiera informacje dotyczące ponad 70 tysięcy ataków terrorystycznych z całego świata od lat 70. XX wieku. Jak podkreśla dr Jaśko, obie te bazy dostępne są publicznie, jednak do tej pory nie skorzystano z nich w celu porównania różnych ideologii.
Badacze podzielili sprawców i ataki na te powiązane z ideologią prawicową, lewicową i islamską, a następnie porównali je pod względem przemocowości. Jakie wnioski płyną z przeprowadzanych obliczeń i analiz?
- Wcześniejsze badania były ograniczone, a niektóre sugerowałyby wręcz, że ekstremistów reprezentujących różne ideologie więcej łączy, niż różni. Nasze badania podają w wątpliwość taką tezę - mówi dr Jaśko.
Skrajnej prawicy bliżej do islamu
W przypadku bazy radykałów ze Stanów Zjednoczonych w porównaniu z ekstremistami, działającymi w imię ideologii prawicowej i islamskiej, lewicowi radykałowie okazali się mniej skłonni do angażowania się w działania z użyciem przemocy.
- Różnica między osobami motywowanymi ideologią islamską i prawicową nie była istotna statystycznie - tłumaczy dr Jaśko. Analiza danych na temat ataków terrorystycznych przyniosła podobne wyniki. Jeśli atak był motywowany ideologią lewicową, to prawdopodobieństwo, że doszło w nim do ofiar śmiertelnych było mniejsze, niż w przypadku ataków w imię ideologii prawicowej lub islamskiej. Różnica między prawicowymi a islamistycznymi ekstremistami w tym przypadku była istotna statystycznie. Ataki ekstremistów islamskich charakteryzowała większa przemoc, niż prawicowe ataki terrorystyczne.
Ideologia ma znaczenie
- Nowatorstwo naszego badania polega na zademonstrowaniu - według naszej wiedzy po raz pierwszy - różnic pomiędzy ekstremistami motywowanymi różnymi ideologiami w stosowaniu przemocy dla politycznych celów - wyjaśnia liderka zespołu.
Jak się okazuje, ideologia ma znaczenie. Ryzyko przemocy jest największe w przypadku ataków ze strony radykałów prawicowych i islamistycznych, a mniejsze w przypadku radykałów lewicowych. Jak można tłumaczyć te różnice?
- Z innych badań wiemy, że przekonania prawicowe wiążą się z większą skłonnością do dominacji społecznej i większym dogmatyzmem. Te psychologiczne predyspozycje mogą odpowiadać za większą skłonność do przemocy. Ale potrzeba więcej badań prowadzonych - tak jak nasze - w kontekście realnych zachowań. Czy badania będą kontynuowane? - W tej chwili interesuje nas to, czy można wskazać konkretne sprawy prawicowe lub lewicowe, które w większym stopniu motywują przemoc - podsumowuje dr Jaśko.
Z artykułem można zapoznać się pod adresem www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2122593119.
