Profesor Ada Yonath, której za pionierskie prace nad strukturą i funkcją rybosomów przyznano w 2009 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, otrzymała w piątek 26 maja tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jak wskazał w laudacji prof. Kazimierz Strzałka, jej karierę naukową można porównać do amerykańskiego snu o sukcesie, w którym i pucybut może zostać milionerem.

Mająca polskie korzenie prof. Ada Yonath w swojej pracy badawczej skupia się na biosyntezie białek, antybiotykach hamujących tę biosyntezę, chorobach związanych z mutacjami rybosomalnymi oraz na pochodzeniu życia. Jest dyrektorem Kimmelman Center for Biomolecular Structures w Instytucie Naukowym Weizmanna w Izraelu, w którym wcześniej uzyskała doktorat, a obecnie pracuje na stanowisku profesora. W 2009 roku, wspólnie z Venkatramanem Ramakrishnanem i Thomasem Steitzem, otrzymała Nagrodę Nobla za badania nad strukturą i funkcją rybosomów.

Uniwersytet Jagielloński najwyższą godność honorową nadał prof. Adzie Yonath za pionierskie i przełomowe osiągnięcia naukowe w dziedzinie badań nad trójwymiarową strukturą rybosomów w rozdzielczości atomowej, identyfikację protorybosomu jako łącznika między światami zdominowanymi przez RNA i RNA-białko, wprowadzenie do badań krystalograficznych nowych, rewolucyjnych koncepcji i narzędzi oraz pokazanie, w jaki sposób antybiotyki blokują proces translacji białek na rybosomach bakteryjnych. Noblistka została również uhonorowana za działalność na rzecz Uniwersytetu Jagiellońskiego - za pracę w Międzynarodowym Komitecie Doradczym Małopolskiego Centrum Biotechnologii (MCB) i współpracę naukową z Wydziałem Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii (WBBiB).

W laudacji na cześć nowej doktor honoris causa prof. Kazimierz Strzałka, były dziekan WBBiB i b. dyrektor MCB, przypomniał drogę naukową oraz sukcesy prof. Ady Yonath. Bohaterka dzisiejszej uroczystości już od wczesnego dzieciństwa wykazywała duże zainteresowanie odkrywaniem tajników otaczającej jej rzeczywistości, ale bardzo trudna sytuacja ekonomiczna jej rodziny, szczególnie po przedwczesnej śmierci ojca, zmuszała ją do podejmowania wielu prac zarobkowych. Laudator podkreślił, że pomimo bardzo trudnych warunków, rodzice Ady Yonath dbali o to, aby zapewnić jej jak najlepsze wykształcenie. Zdaniem profesora Strzałki "dali jej szansę, którą ona w pełni wykorzystała".

- Ada Yonath urodziła się w Jerozolimie, ale ma polskie korzenie. Jej rodzice wyemigrowali z Polski jeszcze przed II wojną światową. Po ukończeniu bardzo prestiżowej szkoły podstawowej „Beit Hakerem” kontynuowała edukację w szkole średniej, a potem studiowała chemię, biochemię i biofizykę na Hebrew University w Jerozolimie. Z tematyką medyczną zetknęła się po raz pierwszy podczas odbywania obowiązkowej służby wojskowej w wojskach medycznych. Szczególnie interesowały ją badania strukturalne i poznanie wysokorozdzielczej struktury kolagenu - mówił prof. Kazimierz Strzałka.

W dalszej części laudacji nawiązał do badań prof. Ady Yonath nad jednym z najbardziej fundamentalnych procesów zachodzących w komórce - biosyntezy białek. Szczególne znaczenie w tym procesie odgrywają rybosomy i właśnie poznanie ich trójwymiarowej struktury stało się głównym obiektem jej wieloletnich badań, za które otrzymała Nagrodę Nobla.

- W opinii wielu wybitnych uczonych zajmujących się tą tematyką, cel badań, jaki postawiła sobie Ada Yonath, był nieosiągalny przy ówczesnych możliwościach technicznych i aparaturowych. W międzynarodowych sferach naukowych jej projekt opisania przestrzennej struktury rybosomu spotykał się z niedowierzaniem, a nawet z sarkazmem i ostracyzmem. Nazywano ją „tak zwanym naukowcem”, „światową marzycielką” „osobą kierującą się fantazjami” i innymi bardziej dosadnymi określeniami, których tu nie będę przytaczał. Jednak Ada Yonath realizowała zaplanowane badania, nie przejmując się krytycznymi uwagami ówczesnego środowiska naukowego - podkreślił prof. Kazimierz Strzałka.

I dodał: - Wyniki uzyskane przez profesor Yonath mają ogromne znaczenie dla zrozumienia funkcjonowania rybosomu i wyjaśnienia molekularnego mechanizmu biosyntezy białka. Otworzyły one możliwość dalszych, niezmiernie ważnych badań dotyczących molekularnego mechanizmu oddziaływania tych struktur z antybiotykami. Obecnie kierowany przez nią zespół koncentruje się nad tymi zagadnieniami zarówno w aspekcie uzyskiwania przez bakterie oporności na antybiotyki, jak i poszukiwania nowych skutecznych antybiotyków. Badania te mają doniosłe znaczenie dla medycyny.

Prof. Ada Yonath dziękując za dzisiejsze wyróżnienie, sporo uwagi poświęciła innej noblistce - Marii Skłodowskiej-Curie. Jak wskazała, wraz ze swoją córką była pierwszą, która posługiwała się odkrytym w 1985 roku promieniowaniem rentgenowskim w medycynie. - Gdy byłam dzieckiem, nie rozumiejąc do końca tej problematyki, zdawałam sobie sprawę, że było to przełomowe. Jej postawa niewątpliwie pchnęła moje zainteresowania ku medycynie. Dziękuję Marii Skłodowskiej-Curie za sposób, w jaki wpłynęła na moje badania naukowe i karierę. Chciałabym być tak twórcza i pełna wyobraźni jak ona - przyznała prof. Ada Yonath.