Profesorowie Wiesław Roth z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Jiří Čejka z Uniwersytetu Karola w Pradze otrzymali prestiżową nagrodę Alexa F. Cronstedta 2020 przyznawaną przez Federację Europejskich Towarzystw Zeolitowych. Badaczy wyróżniono za istotny wkład w podstawowe aspekty syntezy i zrozumienia dwuwymiarowych zeolitów oraz ich praktyczne wykorzystanie poprzez modyfikacje i manipulacje z wykorzystaniem nowych zeolitów i rozbudowanych struktur.
Nagroda przyznawana jest osobie lub grupie pracującej w Europie za wkład w naukę i technologię związaną z zeolitami, materiałami mezoporowatymi, związkami typu MOF (Metal Organic Frameworks) lub innymi materiałami porowatymi o znaczącym wpływie naukowym w okresie 6 lat poprzedzających termin nominacji. Jej patronem jest szwedzki mineralog Axel F. Cronstedt (1722-1765), który jako pierwszy opisał charakterystyczne właściwości zeolitów i wprowadził termin "zeolit".
Tegoroczni laureaci zostali nagrodzeni za ich znaczący wkład w podstawowe aspekty syntezy i zrozumienia zeolitów, które od ponad pół wieku są szeroko stosowane jako wyjątkowo użyteczne katalizatory do przeróbki ropy naftowej, składniki detergentów zmiękczające wodę, środki osuszające, a ostatnio wiodące materiały w opracowywaniu ekologicznych procesów chemicznych. Zeolity niespodziewanie wykazały dualność strukturalną i oprócz tworzenia niemodyfikowalnych, trójwymiarowych struktur szkieletowych, ujawniły zdolności tworzenia nanowarstw dwuwymiarowych, które można przekształcać zarówno przestrzennie (jak klocki Lego) i chemicznie, umożliwiając tworzenie nowych ulepszonych materiałów. Profesorowie Roth i Čejka rozwinęli ogólną metodologię chemicznej obróbki warstw zeolitowych w celu wytworzenia różnych struktur, w tym takich, które uznawano za niemożliwe do syntezy. Ostatnio wykazali możliwość tworzenia dyspersji monowarstw w roztworze, co umożliwia nieograniczone projektowanie i tworzeni hybryd i kompozytów, szczególnie w kierunku "zielonych" procesów przeróbki chemicznej oraz rozdziału substancji, np. w celu ich oczyszczania.
Prof. Wiesław Roth jest pracownikiem naukowym Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego od roku 2012. Wcześniej przez 21 lat pracował w ośrodku badawczym Mobil R&D w Paulsboro w New Jersey oraz w ExxonMobil Research and Engineering w Clinton. Jest absolwentem Politechniki Wrocławskiej (mgr inż.) i Southern Illinois University w Carbondale (doktorat). Przed podjęciem pracy w Mobil R&D odbył staż podoktorancki, a następnie został pracownikiem w grupie prof. F.A. Cottona na Uniwersytecie Texas A&M w College Station. W roku 2018 uzyskał w Polsce tytuł profesora za wybitne osiągnięcia naukowe.
Specjalizuje się w syntezie i wdrażaniu katalizatorów nazwanych sitami molekularnymi, a w szczególności zeolitami. Jego badania koncentrują się na zrozumieniu mechanizmów syntezy nowych materiałów porowatych, a w szczególności rozwoju zeolitów dwuwymiarowych i koloidalnych. W roku 1992 był współautorem pionierskich publikacji w „Nature” i „Journal of the American Chemical Society” związanymi z odkryciem nowej klasy materiałów porowatych - mezoporowatych sit molekularnych. Sumaryczna ilość cytowań obu prac wynosi ponad 30 tys. Opublikowane odkrycie zostało uhonorowane nagrodą im. Donalda W. Brecka Międzynarodowego Stowarzyszenia Zeolitowego w roku 1994. Prof. Wiesław Roth otrzymał też nagrodę "R&D 100" oraz nagrodę patentową Thomasa Alvy Edisona w związku z pierwszym przemysłowym wdrożeniem materiałów mezoporowatych.