Wystawa prezentuje obiekty wpisane na III edycję Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO "Pamięć Świata".

Program „Pamięć Polski" i tworzona w jego ramach Polska Lista Krajowa stanowią integralną część zainicjowanego w 1992 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Nauki i Kultury Programu UNESCO Pamięć Świata. Jego celem jest utrwalanie wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości, a przede wszystkim podejmowanie działań na rzecz jego ochrony, upowszechniania wiedzy o nim oraz tworzenia warunków do jego jak najszerszego udostępnienia społeczeństwu.

Polska Lista Krajowa, której pierwsza edycja miała miejsce w 2014 r., obejmuje najcenniejsze dokumenty i zbiory o szczególnej wartości dla dziejów, tradycji i kultury polskiej. Wśród instytucji przechowujących dziedzictwo dokumentacyjne znajdują się archiwa, biblioteki, muzea, organizacje i towarzystwa prowadzące działalność naukową i społeczno-kulturalną, zlokalizowane w Polsce i poza jej granicami.

Stworzona w 2018 roku trzecia edycja Listy Krajowej ma szczególny charakter, wiążący się z obchodzonym 100-leciem niepodległości państwa polskiego. Wpisano na nią unikalne obiekty, w tym dokumenty historyczne i muzealia, tworzone w przełomowych momentach polskich dziejów, jak też utwory literackie wybitnych polskich pisarzy - Henryka Sienkiewicza czy Stefana Żeromskiego. Nawiązują one w sposób bezpośredni lub pośredni do niepodległościowych tradycji i walki o odzyskanie po 123 latach niewoli suwerennego państwa polskiego.

Na wystawie prezentowane są archiwalia uhonorowane w tym roku wpisem na tę prestiżową listę. Wśród nich znalazły się również przechowywane na co dzień w Bibliotece Jagiellońskiej - atlas, mapa i rękopisy Eugeniusza Romera związane z jego działalnością w procesie kształtowania granic Polski:

• "Dzienniki paryskie" z 1919 r. (BJ Rkp. 10243 II, BJ Rkp. 10244 III)
• Notatki z pobytu w Rydze w 1920 r. (BJ Rkp. 10247 I)
• "Geograficzno-statystyczny atlas Polski" redagowany i opracowany przez Eugeniusza Romera ze współudziałem licznych współpracowników. Warszawa, Kraków 1916. (76678 III Mag. Kartogr.)

Na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata w III edycji trafiła również rosyjska mapa drogowa z odległościami podanymi w wiorstach, z ręcznie naniesioną (czerwonym atramentem) granicą polsko-rosyjską z 1920 r. Na odwrocie w lewym górnym rogu dopisek wykonany ręką Eugeniusza Romera (piórem): „Mapa na której wykreśliłem granicę polsko-rosyjską z traktatu /preliminarz/ rygskiego[!] dnia 8/X około 4 rano – rysunek zaaprobowany z poprawką przez eksp. Rosyjskiego, jen. [Teodora] Nowickiego. E. Romer. Ryga 8. X. 1920”. W prawym dolnym rogu mapy, ołówkiem, ręką E. Romera: „Mapa oryginalna /[jeden z 2. egz. oryginalnych] na której wyznaczono X. 1920 w Rydze preliminarzową granicę. Nb egz. rysowany przez deleg. sowiecką podpisany N tj. ich główny ekspert jenerał [Teodor] Nowicki. Del[egacja] rosyjska otrzymała taki sam egzemplarz podpisany R – tj. Romer”. (BJ Kartogr. M 49/29)

Opisy wszystkich obiektów i związane z nimi historie dostępne są na stronie: pamiecpolski.archiwa.gov.pl.

Lista obiektów:

• Stefan Żeromski, "Przedwiośnie" – rękopis oprawny, autograf (ok. 1921–1924)
• Unikatowy egzemplarz pierwszego wydania broszury politycznej „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” z 1800 roku
• Akta Towarzystwa Naukowego Krakowskiego i Polskiej Akademii Umiejętności 1815-1872-1918
• Uchwała połączonych Izb Sejmowych w sprawie wprowadzenia kokardy narodowej z 7 lutego 1831 roku
• Zespół akt Naczelnego Komitetu Narodowego ([1911] 1914–1920 [1930])
• Dokumentacja Polskiej Organizacji Wojskowej (1914–1920)
• Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z 31 października 1918 roku
• Afisz „Rada Regencyjna do Narodu Polskiego!” z 11 listopada 1918 roku
• Plakaty z okresu wojny polsko-bolszewickiej (1919–1920)
• Traktat pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą podpisany w Rydze 18 marca 1921 roku
• Polska jednostka monetarna – złoty ([1919]–1924) - zespół monet, ich prób oraz wzorów banknotów
• Dokumenty Powstania Wielkopolskiego (1918-1919)
• Akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza (1918–1922)
• Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej podpisany 16 lipca 1922 r. w Katowicach
• Akta Wydziału Narodowego Polskiego (1917–1918)
• Henryk Sienkiewicz, Trylogia. Autografy powieści: "Ogniem i mieczem", "Potop", "Pan Wołodyjowski" (1882-1888)
• Atlas, mapa i rękopisy Eugeniusza Romera związane z jego działalnością w procesie kształtowania granic Polski (1916-1920)
• Film „Polonia Restituta” z 1928 roku
• Dokumenty związane z budową portu w Gdyni (1921–1927)