Międzynarodowy, pionierski projekt PANACEA uzyskał finansowanie w ramach programu ERASMUS+. Jego celem jest zwiększenie wiedzy wśród studentów kierunków medycznych, naukowców i pracowników służby zdrowia na temat mechanizmów działania efektów placebo i nocebo. Ze strony Uniwersytetu Jagiellońskiego w projekcie bierze udział m.in. prof. Przemysław Bąbel, dyrektor Instytut Psychologii UJ i szef Zespołu Badania Bólu.
Efekt placebo został dobrze opisany w literaturze naukowej. Upraszczając, polega on na złagodzeniu lub ustąpieniu objawów chorobowych po tym, jak przyjęliśmy nieaktywny farmakologicznie środek, np. tabletkę z cukru, chociaż lekarz poinformował nas, że przyjmujemy aktywne lekarstwo. Jego przeciwieństwem jest efekt nocebo, który polega na wywołaniu objawów choroby lub ich pogorszeniu w wyniku zastosowania nieaktywnego leczenia. Projekt PANACEA stworzono właśnie po to, aby zrozumieć, w jaki sposób najlepiej wykorzystać efekt placebo do celów terapeutycznych oraz jak uniknąć efektu nocebo. Dzięki projektowi powstaną europejskie wytyczne i zalecenia dotyczące wykorzystania efektu placebo w terapii oraz łagodzenia efektu nocebo. Ponadto opracowane zostaną programy szkoleniowe, które mogą zostać włączone do uniwersyteckich studiów medycznych i pielęgniarskich w całej Europie.
- Za działanie placebo odpowiada szereg mechanizmów psychologicznych, głównie uczeniowych, i neurobiologicznych. Oba efekty mogą także towarzyszyć stosowaniu aktywnych form leczenia, wpływając na ich skuteczność. W tym kontekście szczególnie ważny jest efekt nocebo, który może zmniejszyć lub całkowicie znieść działanie zazwyczaj skutecznego środka, a co najmniej wywołać jego dodatkowe, negatywne skutki uboczne. Na działanie placebo i nocebo wpływają między innymi wiedza pacjenta, jego dotychczasowe doświadczenia, oczekiwania i potrzeby, środowisko i kontekst kliniczny, charakter relacji między lekarzem a pacjentem, a także wiedza i oczekiwania lekarza lub terapeuty - wyjaśnia prof. Przemysław Bąbel, który specjalizuje się w badaniach nad efektami placebo i nocebo.
Placebo - lek na ból i przeziębienie?
Z prowadzonych również w Polsce badań wiemy, że nawet 95 proc. lekarzy pierwszego kontaktu przepisuje swoim pacjentom placebo. Jednak praktyka ta jest często wdrażana bez dogłębnego zrozumienia zjawiska, a ewentualne długofalowe negatywne skutki są niedoceniane. Jednym z przykładów jest rozprzestrzenianie się oporności na antybiotyki z powodu przepisywania tych leków na choroby wirusowe, np. na przeziębienie i grypę, dla których stanowią one placebo. Z drugiej strony zrozumienie mechanizmów kryjących się za efektami placebo i nocebo może przynieść wiele korzyści w praktyce klinicznej, tj. wzmocnienie działania leku lub ponowne rozważenie jego dawkowania. Efekt placebo może się okazać użytecznym narzędziem w sytuacjach, gdy nie ma skutecznego leczenia dla danej choroby. Z kolei efekt nocebo może mieć szkodliwe konsekwencje dla pacjentów, które uda się zminimalizować poprzez wdrożenie odpowiedniego działania.
Powstaną ogólnoeuropejskie standardy
- W ramach projektu chcemy szkolić przyszłych i obecnych pracowników służby zdrowia w zakresie tego, jak i kiedy mogą sięgać po terapie oparte na placebo. Bardzo ważny jest przy tym aspekt etyczny. Nie powinno się oszukiwać pacjentów co do charakteru zastosowanego leczenia. Na szczęście placebo działa nawet wtedy, kiedy pacjenci są świadomi, że je otrzymują. Musimy też wiedzieć, jak uniknąć efektu nocebo lub ograniczyć jego siłę. Stosowanie placebo w praktyce klinicznej musi być oparte na solidnych dowodach naukowych, stąd konieczność edukacji w tym zakresie - przekonuje prof. Przemysław Bąbel.
Projekt PANACEA może mieć istotny wpływ w zakresie medycznym, edukacyjnym i naukowym w Europie. W efekcie powstanie innowacyjna ścieżka dla studentów, młodych lekarzy, naukowców oraz pracowników służby zdrowia, która wyposaży beneficjentów w wiedzę na temat mechanizmów leżących u podstaw efektów placebo i nocebo. Dzięki międzynarodowej współpracy zostaną stworzone wspólne wytyczne dotyczące najlepszych praktyk w zakresie stosowania placebo w praktyce klinicznej.
UJ w elitarnym gronie
Projekt PANACEA jest koordynowany przez Uniwersytet Boloński. W skład konsorcjum naukowego wchodzą także: Uniwersytet w Lejdzie, Katolicki Uniwersytet Lowański, Uniwersytet Madrycki oraz Uniwersytet Jagielloński (prof. P. Bąbel, prof. A. Windak i dr M. Marek), Europejska Federacja Bólu oraz RE2N srl. Partnerami projektu są: Una Europa, Włoskie Towarzystwo Medycyny Ogólnej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Society for Interdisciplinary Placebo Studies.
