W artykule opublikowanym w czasopiśmie "Nature", międzynarodowy zespół naukowców z udziałem polskich badaczy - dr. hab. Adama Izdebskiego z UJ i dr. hab. Piotra Guzowskiego z Uniwersytetu w Białymstoku, przedstawił nowo opracowaną metodę, która ma posłużyć do rozwiązywania problemów typowych dla badań historii klimatu i społeczeństwa. Stosując ją, zespół odkrył pięć sposobów, które pomogły dawnym społeczeństwom przystosować się do zmian klimatu.

W obliczu coraz bardziej alarmujących oznak współczesnych zmian klimatycznych spowodowanych przez człowieka, coraz pilniejsze stają się badania nad sposobami reagowania dawnych społeczeństw na naturalne zmiany klimatu. Naukowcy często wysuwają tezę, że zmiany klimatyczne pogrążają społeczności w kryzysie i stwarzają warunki, które prowadzą do upadku społeczeństw, ale coraz więcej badań pokazuje, że wpływ zmian klimatu na populacje w przeszłości rzadko bywał tak oczywisty.

W artykule "Towards a Rigorous Understanding of Societal Responses to Climate Change" opublikowanym właśnie w czasopiśmie "Nature" naukowcy zajmujący się archeologią, geografią, historią i paleoklimatologią przedstawili metodę dla badań nad tym, co nazywają "historią klimatu i społeczeństwa" (HCS – history of climate and society). Metoda wykorzystuje serię binarnych pytań w celu rozwiązania problemów typowych dla HCS oraz wymaga od naukowców konsultacji lub włączenia specjalistów z różnych dziedzin naukowych, społecznych i humanistycznych.

- Chcieliśmy dowiedzieć się, dlaczego tak wiele badań w tej dziedzinie koncentruje się na katastrofach i jak moglibyśmy zachęcić do dalszych rozważań nad strategiami, które pozwoliły dawnym społeczeństwom radzić sobie ze zmianami klimatycznymi – mówi Dagomar Degroot, profesor historii środowiskowej na Uniwersytecie Georgetown i pierwszy autor artykułu. - Mamy nadzieję, że ta metoda pomoże innym badaczom znaleźć bardziej zróżnicowane powiązania między klimatem a społeczeństwem, co, jak wierzymy, doprowadzi zarówno do lepszego (i prawdziwszego) zrozumienia przeszłości, jak i przygotowania do tego, co przyniesie przyszłość.

Korzystając z nowo opracowanej metody, naukowcy zestawili społeczeństwa, które przystosowały się do zmian klimatu w czasie dwóch najczęściej badanych okresów zmian klimatycznych: późnoantycznej małej epoki lodowcowej z VI wieku oraz Małej Epoki Lodowcowej od XIII do XIX wieku. Chociaż oba te okresy były trudne dla wielu społeczeństw, badania wybranych grup ujawniły, że potrafiły się one przystosować, wykorzystując nowe możliwości, polegając na odpornych systemach energetycznych, czerpiąc z zasobów zapewnianych przez handel, skutecznie reagując na katastrofy bądź migrując do nowych środowisk.

Przykład tej zaradności można dostrzec w społecznych reakcjach na zmiany klimatyczne we wschodniej części Morza Śródziemnego za czasów późnego Cesarstwa Rzymskiego. Rekonstrukcje środowiska opracowane przy użyciu osadów jeziornych, nacieków jaskiniowych i innych danych geologicznych wskazują na zwiększenie opadów w zimie (najważniejszej "porze deszczowej") w okresie od V wieku poprzez całą późnoantyczną małą epokę lodowcową. Dane dotyczące pyłków roślin uprawnych z osadów jeziornych i archeologiczne badania powierzchniowe pokazują, że uprawa zbóż i działalność pasterska rozwijały się w wyniku zwiększonych opadów na terenach stepowych i suchych, a zagęszczenie i powierzchnia wielu wsi rosły. Regionalne sieci handlowe umożliwiły swobodny przepływ towarów między społecznościami, przynosząc konsumentom korzyści płynące ze zwiększonej produkcji rolnej. W międzyczasie elity inwestowały w silnie urynkowione rolnictwo oraz finansowały budowę infrastruktury, która pozwalała rolnikom efektywniej gospodarować wodą.

Historia sukcesu wschodniej części Cesarstwa Rzymskiego pokazuje, że zmiany warunków klimatycznych, a nawet wyraźnie niekorzystne warunki, niekoniecznie prowadzą do upadku cywilizacji lub trudności społecznych. To dobrze zorganizowane i zaradne społeczeństwo było zdolne do adaptacji i wykorzystywania nowych możliwości, które w innych sytuacjach mogło doprowadzić przede wszystkim do zapaści istniejącej infrastruktury bądź lokalnych epidemii spowodowanych nietypową pogodą – mówi Adam Izdebski z Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.  - Oczywiście, biorąc pod uwagę zwiększającą się suchość przewidywaną w tej części świata w XXI wieku, konieczne obecnie środki adaptacyjne powinny być zarówno inne, jak i znacznie ambitniejsze niż w czasach rzymskich, co dodatkowo podkreśla potrzebę ograniczenia emisji CO2 na masową skalę tak szybko, jak możliwe.

Chociaż zmiany klimatyczne, z którymi borykały się społeczeństwa w przeszłości, były mniejsze niż zmiany, z którymi mamy już obecnie do czynienia, zaprezentowane studia przypadków pokazują, że społeczeństwa często dostosowywały się i potrafiły przetrwać okresy wahania klimatu. Dzięki metodom badawczym, które uwzględniają różnorodność skutków dawnych zmian klimatycznych i wyzwania związane z interpretacją źródeł historycznych, autorzy mają nadzieję, że przyszłe badania historii klimatu i społeczeństwa zidentyfikują wcześniej przeoczone przykłady odporności i zaradności z przeszłości oraz wesprą działania związane z bezprecedensowym globalnym ociepleniem, z którym borykają się dzisiejsze społeczeństwa.