Polsko-amerykański chemik i farmaceuta, jeden z największych absolwentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, znajduje się na liście "National Inventors Hall of Fame", obok Nobla i Edisona.
Leon Henryk Sternbach urodził się 7 maja 1908 r. w Opatii (modne adriatyckie uzdrowisko, obecnie Chorwacja). Jego ojciec, Michał Abraham Sternbach, pochodzący z Krakowa absolwent wydziału farmaceutycznego Uniwersytetu Lwowskiego, prowadził tam aptekę.
W czerwcu 1929 roku uzyskał tytuł zawodowy magistra farmacji na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie podjął studia chemiczne, uzyskując w 1931 roku stopień naukowy doktora filozofii w zakresie chemii.
Rodzina Sternbachów, pochodząca z Drohobycza, była znana w Krakowie. Leon Sternbach, brat Michała, był światowej sławy filologiem klasycznym i bizantynistą, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Został aresztowany w 1939 roku w ramach Sonderaktion Krakau i zamordowany w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Edward Dawid Sternbach, drugi brat Michała, był doktorem prawa i prowadził dużą kancelarię prawną. Jego syn Ludwik również był prawnikiem i indologiem, pracownikiem UJ oraz późniejszym profesorem Uniwersytetu we Lwowie, Bombaju i Paryżu, a także długoletnim urzędnikiem Rady Powierniczej ONZ.
W czerwcu 1929 roku uzyskał tytuł zawodowy magistra farmacji. Następnie podjął studia chemiczne, uzyskując w 1931 roku stopień naukowy doktora filozofii w zakresie chemii na podstawie rozprawy pt. O związkach pochodnych alfa- i beta-acetonaftalenu. Pracował jako asystent w II Zakładzie Chemii Organicznej UJ u prof. Karola Dziewońskiego. Zajmował się głównie badaniami nad barwnikami. W 1936 roku został zwolniony w ramach redukcji etatów. Uczelnia ze względów finansowych nie potrafiła spełnić próśb profesora Dziewońskiego o utrzymanie wszystkich dotychczasowych etatów.
Młody Leon Henryk uczęszczał do gimnazjum w Villach i Grazu. W 1923 roku przybył do Bielska-Białej, gdzie trzy lata później zdał maturę. W 1926 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie pomagał ojcu w założonej przez niego aptece przy ul. Dietla 36. Jednocześnie podjął studia na Oddziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1937 roku otrzymał stypendium Fundacji Feliksa Wiślickiego, mającej na celu rozwój przemysłu tekstylnego w Polsce. Sternbach wyjechał do Wiednia, a następnie przeniósł się do Zurychu, gdzie prowadził badania pod okiem przyszłego noblisty prof. L. Ruzicky'ego. Leon Sternbach kontynuował swoje badania rozpoczęte jeszcze w Krakowie.
Wojna zastała Sternbacha w Szwajcarii. 1 czerwca 1940 roku Leon Sternbach zatrudnił się w koncernie farmaceutycznym Hoffman-La Roche w Bazylei, w którym pracował aż do 95. roku życia (do 2003 roku).
W czerwcu 1941 wraz z żoną przeniósł się Stanów Zjednoczonych, do nowo tworzonego ośrodka koncernu Roche w Nutley w New Jersey. Na początku opracował syntezę witaminy H, czyli biotyny, co było niezwykle przełomowym odkryciem.
Zsyntetyzował pierwsze na świecie benzodiazepiny: chlordiazepoksyd, diazepam, flurazepam, flunitrazepam, nitrazepam, klonazepam, także wiele środków bakteriobójczych, przeciwbólowych i przeciwwymiotnych.
W 1959 roku uzyskał diazepam, substancję o wiele mocniejszą od Librium, substancji relaksacyjnej, nad którą wcześniej pracował. Diazepam wprowadzono na rynek w 1963 roku pod nazwą Valium, ze znakiem towarowym „V". Nazwa pochodziła od łacińskiego „valere" - „być silnym". Valium znalazło się na pierwszym miejscu najlepiej sprzedających się leków w USA.
- Valium było jednym z najbardziej rewolucyjnych leków, które pomagały w rozluźnianiu mięśni. Zostało odkryte głównie jako środek do relaksacji mięśni, miało jednak efekt uboczny polegający na uspokajaniu ludzi i pozwoliło zarobić mnóstwo pieniędzy dla Hoffman-La Roche. Wszystkie pochodne benzodiazepiny są ciągle na rynku i nadal odgrywają dużą rolę. Można powiedzieć, że Valium przewyższało wszystkie rodzaje leków uspakajających i przeciw lękowych, które były w tym czasie dostępne w kraju i na świecie – twierdzi Barbara C. Slubowski, współpracownik Leona Henryka Sternbacha.
Z czasem dostrzeżono, że lek, który ma działanie przeciwlękowe, nasenne i uspokajające, silnie uzależnia. Masowe stosowanie Valium wymknęło się spod kontroli. Lekarze przepisywali go bez konsultacji z psychiatrami i w zbyt wielkich dawkach. Ograniczenia wprowadzono dopiero w latach osiemdziesiątych. Produkcji Valium ostatecznie zaprzestano dopiero w 2002 roku. Do uzależnionych od Valium można zaliczyć Elizabeth Taylor, Elvisa Presleya czy Andy'ego Warhola.
Leon Henryk Sternbach jest autorem ponad 240 patentów. Jego odkrycia znacząco przyczyniły się do sukcesów koncernu Roche, dla którego poświęcił niemal całą swoją karierę zawodową.
Przez całe swoje życie kochałem chemię, kochałem pracę w laboratorium, uważałem to za coś najlepszego i najbardziej interesującego, kochałem swoje życie.
- Leon Sternbach
Zmarł 28 września 2005 w Chapel Hill (Karolina Północna, USA).
Sternbach został uznany przez US News & World Report za jednego z 25 najbardziej wpływowych Amerykanów XX wieku. 14 maja 2005 roku wprowadzony został do National Inventors Hall of Fame, gdzie znalazł się w gronie wielkich ludzi takich jak Nobel czy Edison. Wchodzi również w skład New Jersey Inventor's Hall of Fame oraz Medicinal Chemistry Hall of Fame.
W roku swej śmierci otrzymał od Uniwersytetu Jagiellońskiego ozdobny dyplom doktora, który znalazł się na honorowym miejscu w jego domu. Leona Henryka Sternbacha można zaliczyć do grona największych absolwentów UJ.
Na podstawie:
Wikipedia - https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_Sternbach_(chemik)
Bogusław Sławiński. Wynalazca nad wynalazcami. „Alma mater", czerwiec 2007.
Pizło P., Sławiński B., 2010, Historia żółtej tabletki, Tygodnik Powszechny 21, s. 28 (korzystano z Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego).
Film Chemia życia Leona Henryka Sternbacha, autorzy: Adam Cieślak, Alek Madej, Bogusław Sławiński, scenariusz: Bogusław Sławiński.
