Po 10-letnich poszukiwaniach naukowcy zarejestrowali rozbłysk promieniowania gamma w zakresie bardzo wysokich energii (VHE). Odkrycia dokonał międzynarodowy zespół High Energy Stereoscopic System (H.E.S.S.) za pomocą 28-metrowego teleskopu w Namibii. Niespodziewanie okazało się, że ów nadzwyczaj energetyczny rozbłysk, będący skutkiem "kosmicznego kataklizmu", utrzymywał się w zakresie gamma VHE bardzo długo po początkowej eksplozji.
Błyski promieniowania gamma są skutkiem kosmicznych eksplozji i trwają krótko - zazwyczaj kilkadziesiąt sekund. Są to najjaśniejsze rozbłyski znane we Wszechświecie. Przez długi czas po błysku gamma obserwuje się poświatę w zakresie rentgenowskim, optycznym i radiowym. Energia krótkiego błysku gamma emitowana jest w postaci fotonów ok. miliona razy bardziej energetycznych niż fotony światła widzialnego. Promieniowanie złożone z takich fotonów można rejestrować wyłącznie przez instrumenty umieszczone na satelitach. Pytanie, czy błyskowi takiego promieniowania gamma towarzyszy emisja w zakresie VHE (fotony o energii ok. 100 miliardów razy większej, niż fotony światła widzialnego), pozostawało do niedawna bez odpowiedzi.
20 lipca 2018 roku obserwatoria satelitarne Fermi i Swift zaalarmowały świat o błysku gamma trwającym 50 sekund, któremu nadano nazwę GRB 180720B. Liczne obserwatoria optyczne rozpoczęły wkrótce obserwacje części nieba, z której pochodził błysk gamma, szukając po nim poświaty w zakresie optycznym.
Dla sieci teleskopów obserwatorium H.E.S.S. owa lokalizacja stała się dostępna dopiero 10 godzin później. Mimo to zespół postanowił przeprowadzić obserwacje, licząc na zarejestrowanie w zakresie VHE poświaty błysku GRB 180720B. Zakończyły się one sukcesem. Wykazały obecność nowego źródła w tym samym miejscu, co wykryta wcześniej poświata optyczna. Odkrycia emisji gamma VHE z błysku gamma oczekiwano już od ponad 10 lat, jednak nikt nie spodziewał się tak silnej poświaty tak długo po samym błysku. To przełomowe odkrycie umożliwia nowy wgląd w naturę zjawiska kosmicznych błysków gamma.
Artykuł o odkryciu A very-high-energy component deep in the γ-ray burst afterglow ukazał się 20 listopada br. w Nature. W badaniach brał udział zespół badaczy z 5 polskich instytucji naukowych, w tym z Uniwersytetu Jagiellońskiego (dr ha. Marek Jamrozy, prof. UJ, prof. Michał Ostrowski, dr hab. Łukasz Stawarz, prof. UJ i Angel Priama Noel z Obserwatorium Astronomicznego UJ), Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN. Polscy badacze biorą udział w pracach obserwatorium H.E.S.S. od roku 2005. Warto podkreślić, że wielki teleskop wykorzystany przy obecnym odkryciu został zbudowany także z naszym udziałem.
