Dziś przypada Europejski Dzień Mózgu - najbardziej tajemniczego organu w ludzkim ciele. Choć wiemy o nim wiele, to jednak całościowe jego funkcjonowanie wciąż jest dla nas zagadką. W postępie, jaki dokonuje się w neurobiologii, swój udział mają też naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Interdyscyplinarny projekt badawczy Neurosmog ma odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób smog wpływa na rozwijające się mózgi u dzieci.
Smog to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek pyłu z osadzonymi na nich substancjami toksycznymi, w tym m.in. metalami ciężkimi i dioksynami. Wielkość cząsteczek jest różna - największe są około 100 razy mniejsze od ziarenek piasku i z łatwością wnikają do płuc, najmniejsze zaś przedostają się bez trudu do krwiobiegu i, płynąc wraz z krwią, docierają do wszystkich narządów, a także przekraczają barierę krew-mózg. Dlatego smog może powodować stany zapalne i uszkodzenia we wszystkich tkankach i narządach.
Z badań naukowych wynika, że kobiety ciężarne oddychające zanieczyszczonym powietrzem rodzą dzieci o mniejszej masie ciała oraz prawdopodobnie podatniejsze na występowanie zaburzeń neurorozwojowych, tj. ADHD. Polscy naukowcy zamierzają potwierdzić hipotezę o związku pomiędzy wdychaniem zanieczyszczeń przez kobietę w ciąży oraz przez samo dziecko, a późniejszymi zaburzeniami samokontroli i skłonnością do zachowań impulsywnych. Uzyskane wyniki będą miały o wiele większą moc dowodową.
- Nasze powietrze jest nie tylko bardziej zanieczyszczone, ale także obecne u nas zanieczyszczenia są potencjalnie bardziej toksyczne, co ma związek ze spalaniem węgla. Dotychczasowe badania nad wpływem smogu na rozwój mózgu nie dały jasnych wyników. Jedne stosowały powierzchowne metody badań psychologicznych – zwykle kwestionariusze wypełniane przez rodziców. Inne miały zbyt małą liczbę uczestników i przez to zbyt małą moc statystyczną. W większości stosowane były bardzo podstawowe metody obrazowania mózgu. Natomiast w projekcie NeuroSmog powołujemy prawdziwie interdyscyplinarne konsorcjum czterech zespołów: zespół modelowania zanieczyszczeń powietrza, zespół psychologii dziecka, zespół neuroobrazowania i zespół epidemiologiczny - mówi kierownik projektu dr hab. Marcin Szwed, prof. UJ z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Naukowcy chcą nie tylko potwierdzić udział smogu w powstaniu ADHD, ale także zrozumieć mechanizmy leżące u podłoża tego zjawiska i ustalić, które konkretnie szlaki nerwowe lub które części rozwijającego się mózgu są uszkadzane przez zanieczyszczenia powietrza. Badania zostaną przeprowadzone wśród 800 dzieci w wieku 10-13 lat. Będą to zarówno dzieci ze zdiagnozowanym ADHD, jak i bez jawnych problemów neuropsychologicznych. Oprócz nowoczesnego obrazowania mózgu wszyscy uczestnicy badania będą poddani szczegółowym testom psychologicznym, tak aby ich ocena psychologiczna była jak najbardziej wiarygodna.
- Sądzimy, że w wyniku realizacji projektu uzyskamy solidne i wiarygodne dane na temat tego, co mózgom dzieci robi smog w stężeniach, które spotykamy na co dzień w Polsce. Jeśli efekty smogu są rzeczywiście tak złowrogie, jak przypuszczamy, to mamy nadzieję, że nasze odkrycia poruszą do działania rządzących odpowiedzialnych za jakość powietrza w Polsce i w Europie - podkreśla kierownik badań.
Realizacja projektu NeuroSmog jest możliwa dzięki grantowi Team-Net Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W badania zaangażowani są również pracownicy Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie, w którym powstają mapy zanieczyszczeń powietrza. Więcej o projekcie dr. hab. Marcina Szweda, prof. UJ można przeczytać na stronie fnp.org.pl.
