Narodowe Centrum Nauki opublikowało wyniki ogłoszonego pod koniec marca konkursu "Szybka ścieżka dostępu do funduszy na badania nad COVID-19". Miał on na celu wyłonienie projektów, które przyczynią się do zrozumienia mechanizmu działania koronawirusa SARS-CoV-2, a także udoskonalenia testów diagnostycznych, poszukiwania nowych leków i łagodzenia społecznych skutków pandemii.
Konkurs był przeprowadzony w ekspresowej formule przy zachowaniu najwyższych standardów oceny. Na złożenie wniosków naukowcy mieli jedynie 2 tygodnie, a ocena została wykonana zaledwie w miesiąc. Pomimo tak krótkiego terminu naboru, konkurs cieszył się dużą popularnością, w związku z czym zdecydowano się na zwiększenie budżetu, który pierwotnie wynosił 10 mln zł. Badacze złożyli 262 wnioski na łączną kwotę ponad 140 mln zł, z czego do oceny merytorycznej skierowano 259. Finansowanie na łączną kwotę ponad 12 mln zł przyznano 19 projektom.
Grant w konkursie zdobyła dr Katarzyna Jaśko z Wydziału Filozoficznego UJ. Projekt, którego jest kierownikiem, przewiduje zbadanie wpływ pandemii COVID-19 na palące problemy społeczne, tj. bezpieczeństwo ekonomiczne, demokracja czy równość płci. Jak tłumaczy badaczka, w ciągu zaledwie kilku tygodni pandemia wywołała gwałtowny kryzys bezrobocia na całym świecie. W nieproporcjonalnie silny sposób wpłynęła na położenie mniejszości rasowych, etnicznych i religijnych, doprowadziła do aktów wrogości międzygrupowej i pogorszyła sytuację kobiet. Pod pretekstem radzenia sobie z zagrożeniem epidemiologicznym autorytarne rządy wprowadzają nowe przepisy ograniczające demokratyczne prawa i wolności, rodząc obawy, że ograniczenia te nie zostaną zniesione nawet wtedy, gdy bezpośrednie zagrożenie już minie. Wreszcie, podczas gdy pandemia mogła tymczasowo ograniczyć wpływ działalności ludzi na klimat, presja na ponowne uruchomienie gospodarki prawdopodobnie negatywnie wpłynie na regulacje wprowadzone w celu przeciwdziałania jego zmianom. Zdaniem dr Katarzyny Jaśko jasne jest, że pandemia jest czymś więcej niż tylko kwestią zdrowia publicznego i będzie miała istotne konsekwencje dla wielu innych problemów społecznych. Dlatego też pytanie, w jaki sposób wpłynie na długoterminowe działania na rzecz rozwiązania tych problemów jest ważne i wymaga dokładnego zbadania.
"Celem projektu jest zaadresowanie tego pytania z perspektywy psychologicznej. Kwestie, takie jak zmiany klimatu, nierówności ekonomiczne lub autorytarne reżimy pozornie mogą wydawać się należeć do sfery analiz makrospołecznych, właściwych ekonomii czy socjologii. Jednak indywidualna chęć zaangażowania się i domagania się skutecznego rozwiązania tych problemów versus pozostawanie biernym i niezaangażowanym jest kwestią głęboko psychologiczną. Wykorzystując moje wcześniejsze doświadczenia w badaniach nad aktywizmem politycznym i radykalizacją, w projekcie tym zaadresuję dwa pytania: w jaki sposób zagrożenie pandemią COVID-19 wpływa na to, jak ludzie myślą o ważnych problemach społecznych oraz w jaki sposób zagrożenie to wpływa na indywidualną gotowość do osobistego zaangażowania się w rozwiązanie tych problemów?" - czytamy w opisie badań.
Laureatem konkursu NCN został również dr hab. Marcin Waligóra, prof. UJ z Wydziału Nauk o Zdrowiu UJ CM. Jego projekt ma celu dostarczenie danych i dowodów naukowych osobom podejmującym decyzje w badaniach klinicznych nad COVID-19. Pozwolą one na etyczne prowadzenie takich badań.
Konieczność wynalezienia i rejestracji leków i szczepionek tak szybko jak to tylko możliwe sprawiła, że prawodawcy, komisje etyczne i badacze poddani są w czasie pandemii COVID-19 bezprecedensowej presji. Obecnie prowadzonych jest około 1300 badań klinicznych, które testują m.in. ponad 100 potencjalnych szczepionek.
Tradycyjne procedury badawcze zostały zrewolucjonizowane na czas pandemii. Niektóre szczepionki są testowane z udziałem ludzi bez danych z badań przedklinicznych. W innych celowo zaraża się wolontariuszy COVID-19 w kontrolowany sposób. Tradycyjne ścieżki badawcze są skracane, ale leki na koronawirus są rejestrowane bez dowodów na ich skuteczność, np. hydroksychlorochina zarejestrowana przez amerykańską Food and Drug Administration ze wskazaniami dla pacjentów hospitalizowanych z COVID-19.
- Takie starania określiłem mianem „akceleratorów organizacyjnych i metodologicznych”. W pierwszej fazie projektu mój zespół zajmie się systematyczną identyfikacją i gromadzeniem takich organizacyjnych i metodologicznych akceleratorów stosowanych w badaniach klinicznych w czasie pandemii COVID-19. W drugiej części dokonamy etycznej analizy takich akceleratorów. Oszacujemy ryzyko i korzyści dla uczestników wybranych badań klinicznych, zmierzymy także niektóre wskaźniki wartości społecznej tych badań klinicznych - wyjaśnia dr hab. Marcin Waligóra, prof. UJ.
Listy rankingowe konkursu "Szybka ścieżka dostępu do funduszy na badania nad COVID-19" są dostępne na stronie Narodowego Centrum Nauki.
