Już po raz dwudziesty przyznane zostały Nagrody Naukowe "Polityki", którymi honorowani są młodzi naukowcy wyróżniający się wartościowym wzorem kariery budowanej na przekór popkulturowym trendom. Wśród pięciorga laureatów znaleźli się naukowcy z UJ - dr Katarzyna Jaśko i dr Krzysztof Szade. Nagrodę finałowa otrzymał dr Aleksander Grabiec. Nagrody przyznawane są w pięciu kategoriach: nauki humanistyczne, społeczne, nauki o życiu, ścisłe i techniczne.
W kategorii nauki społeczne laureatką nagrody naukowej została dr Katarzyna Jaśko, adiunkt w Instytucie Psychologii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dr Krzysztof Szade, adiunkt w Zakładzie Biotechnologii Medycznej Wydziału Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ zdobył nagrodę naukową w kategorii nauki o życiu.
Nagrodą finałową uhonorowany został dr Aleksander Grabiec, adiunkt w Zakładzie Mikrobiologii na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ.
Do jubieluszowej edycji konkursu nadesłano 400 zgłoszeń, spośród których Kapituła Profesorska złożona z uczonych o najwyższej pozycji w świecie polskiej nauki, wyłoniła 15 tegorocznych finalistów. Następnie Kapituła Społeczna, w której zasiadają osoby znane ze swej nieprzeciętnej obywatelskiej aktywności i osiągnięć zawodowych, biznesowych, artystycznych, wybrała pięcioro laureatów Nagród Naukowych, do których trafią stypendia naukowe w wysokości 15 tys. zł. Pozostała dziesiątka otrzyma nagrody finałowe w wysokości 5 tys. zł.
Dr Katarzyna Jaśko bada, co motywuje ludzi do zaangażowania politycznego. Interesuje ją zarówno destrukcyjna aktywność polityczna wiążąca się ze stosowaniem przemocy, jak i „pozytywny ekstremizm”, kiedy ludzie poświęcają swoje dobro na rzecz idei (np. równości, ochrony środowiska) działając w pokojowy sposób. Badając tę tematykę, od kilku lat współpracuje z naukowcami z Uniwersytetu w Maryland, z którymi rozwija teorię obejmującą obydwa bieguny politycznego ekstremizmu. W celu jej przetestowania analizuje angażowanie się w legalną i nielegalną działalność polityczną w różnych grupach i kontekstach kulturowych, m.in. wśród aktywistów partyjnych, uczestników pokojowych ruchów społecznych (np. KOD, Czarny Protest, obrońcy Puszczy Białowieskiej, strajkujące nauczycielki), ale także byłych członków grup terrorystycznych (m.in. ekstremistycznych organizacji w Indonezji). Jeden ze swoich projektów badawczych realizuje w grupach syryjskich uchodźców na Bliskim Wschodzie i w Europie. Jego cele to m.in. określenie, w jaki sposób frustracja wywołana uchodźstwem stanowi czynnik ryzyka w procesie radykalizacji. Jest współautorką popularno-naukowej książki pt. „Walcz, protestuj, zmieniaj świat” (Smak Słowa, 2019).
Dr Krzysztof Szade zainteresowania naukowe skoncentrował na procesach starzenia komórek macierzystych krwi. Interesują go ich interakcje z otoczeniem oraz ważna rola w rozwoju białaczek u osób starszych i dzieci. Staż podoktorski odbył na Uniwersytecie Stanforda w grupie prof. Irvinga Weissmana – światowego lidera tej dziedziny naukowej. Dziś, będąc kierownikiem dwóch grantów naukowych (HOMING i HARMONIA) ściśle z nim współpracuje. Dr Szade w ramach konsorcjum Tabula Muris brał udział w opracowaniu atlasu ekspresji genów z 53760 pojedynczych komórek z dwudziestu tkanek myszy, a na podstawie dalszych badań na tych gryzoniach odkrył marker, który odróżnia nawet u młodych osobników komórki krwiotwórcze zaczynające się wcześnie starzeć i obciążone są większym ryzykiem przekształcenia w komórki rakowe. Teraz poszukuje podobnego markera w ludzkich komórkach krwiotwórczych, co pomogłoby opracować lepszą strategię przeszczepiania szpiku i wykorzystać ich potencjał regeneracyjny u szerszej grupy chorych. Dr Szade jest współautorem patentu i 35 publikacji z listy filadelfijskiej, jego prace były cytowane 946 razy, a sumaryczny wskaźnik Impact Factor wynosi 314.
Dr Aleksander Grabiec po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim pracował na Uniwersytecie Amsterdamskim, gdzie w 2012 r. uzyskał tytuł doktora, a następnie jako post-doc na Uniwersytecie w Manchesterze. Obecnie ze swoim zespołem badawczym w Zakładzie Mikrobiologii UJ w Krakowie skupia się na poznaniu molekularnego podłoża chorób o podłożu immunologicznym, związanych z przewlekłym stanem zapalnym. Prowadzi badania nad paradontozą, czyli chorobą zapalną przyzębia, która jest utrapieniem 30 proc. populacji dorosłych. W swojej pracy zajmuje się epigenetyką, aby zrozumieć mechanizmy odpowiedzialne za zaburzenia ekspresji genów w paradontozie. Przewlekły stan zapalny dziąseł wywołany jest bowiem przez bakterie, a wydaje się, że mogą one wpływać na ekspresję genów w komórkach pacjentów poprzez zaburzenia regulacji epigenetycznej. Ostatecznym celem badań dr. Aleksandra Grabca będzie poszukiwanie nowych leków przeciwzapalnych, które mogą być skuteczne w terapii tej choroby. Ma na koncie ponad 30 publikacji, spośród których w 14 był pierwszym autorem – jego prace były do tej pory cytowane ponad 900 razy.
FOT. Leszek Zych