Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Wiadomości

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

"Bioethics" donosi o pionierskich badaniach naukowców z INCET UJ

"Bioethics" donosi o pionierskich badaniach naukowców z INCET UJ

Badacze z Interdyscyplinarnego Centrum Etyki UJ (INCET) wykorzystują metody cyfrowej humanistyki, w tym modelowanie tematyczne - obliczeniową technikę umożliwiającą odkrywanie ukrytych struktur tematycznych w dużych zbiorach dokumentów. W artykule w prestiżowym "Bioethics", użyli tej metody, by przeanalizować 20 tys. tekstów opublikowanych w 7 głównych międzynarodowych czasopismach z zakresu bioetyki i filozofii medycyny.

Humanistyka cyfrowa i obliczeniowe nauki społeczne w coraz większym stopniu wykorzystują techniki wypracowane przez informatyków zajmujących się tzw. text mining. W tym tzw. algorytmy nienadzorowane zdolne odnaleźć w dużych zbiorach tekstów zależności semantyczne, których "ludzcy" czytelnicy nie są w stanie dostrzec. Algorytmy takie zaczynają być wykorzystywane do analizy wielkich zbiorów tekstów naukowych - także w humanistyce i naukach społecznych. Dr Piotr Bystranowski, dr Vilius Dranseika oraz dr hab. Tomasz Żuradzki, prof. UJ z INCET wykorzystali je do analizy tekstów z zakresu bioetyki i filozofii medycyny.

- Choć humanistyczny namysł nad medycyną rozpoczął się już w starożytności, bioetyka jest względnie nową dyscypliną akademicką, która wyodrębniła się w drugiej połowie dwudziestego wieku. Pierwsze pismo specjalizujące się w bioetyce zaczęło się ukazywać w 1971 roku, a dziś międzynarodowych periodyków są dziesiątki. Co ważniejsze, poszerza się też przedmiot zainteresowań tej dyscypliny. Współczesny zakres tych zainteresowań sięga od tradycyjnej etyki lekarskiej, poprzez kwestie organizacji systemów ochrony zdrowia czy moralne wymogi wobec prowadzenia badań naukowych, skończywszy na prawnych i etycznych aspektach najnowszych biotechnologii. Wszystkie te zagadnienia mogą być przy tym analizowane z różnych perspektyw: filozoficznej, prawniczej, empirycznej, itp. - wyjaśniają badacze z INCET.

Ze wszystkich tych powodów trudno napisać dziś wyczerpującą historię tej młodej dyscypliny. Podobnie jak w przypadku innych dyscyplin nauki, nie ma dziś bioetyka, który byłby kompetentny we wszystkich obszarach zainteresowań swojej dyscypliny, ani takiego, który byłby w stanie czytać wszystkie teksty, jakie ukazują się w bioetycznych czasopismach. Każde podsumowanie historii tej dyscypliny przez pojedynczą osobę będzie, w mniejszym czy większym stopniu, odbiciem jej selektywnej lektury i indywidualnych zainteresowań. Aby zaradzić tym ograniczeniom, naukowcy z INCET przedstawili historię bioetyki i filozofii medycyny, posiłkując się metodami mechanicznej analizy tekstu.

- W jaki sposób określić zbiór tekstów, który możliwie wyczerpująco i adekwatnie reprezentowałyby analizowaną dyscyplinę? Zaczęliśmy od przeprowadzenia ankiety wśród specjalistów z zakresu bioetyki i filozofii medycyny z całego świata, prosząc ich o wymienienie czasopism, które odegrały największą rolę w ukształtowaniu tego obszaru wiedzy. Eksperci okazali się zaskakująco zgodni i ich odpowiedzi pozwoliły nam ustalić listę 7 najważniejszych czasopism. Zresztą czasopismo "Bioethics", w którym opublikowaliśmy naszą pracę, w eksperckiej ankiecie zostało uznane za najważniejsze pismo w dyscyplinie. Wszystkie artykuły opublikowane w tych periodykach, łącznie blisko 20 tys. tekstów, stały się naszą bazą - przekonują badacze z INCET.

Główną metodą przez nich wykorzystywaną jest topic modeling (TM), czyli rodzina algorytmów wykorzystywana do odkrywania ukrytych struktur tematycznych w zbiorach dokumentów. Algorytm TM traktuje pojedynczy tekst jako zbiór występujących w nim słów i odkrywa zestawy słów, które często występują w tych samych tekstach. Przykładowo w zbiorze tekstów badaczy z INCET algorytm może odkryć, że słowa tj. "gene", "therapy", "clone", "disease", "germline" często występują w tych samych tekstach, zatem mogą one reprezentować pewien osobny temat.

- Trzeba jednak pamiętać, że "tematy", będące rezultatem modelu, nie mają ustalonego znaczenia. Są one jedynie matematycznymi obiektami, rozkładami prawdopodobieństwa. Znaczenie takim tematom nadają dopiero sami badacze w procesie interpretacji, posiłkując się swoją wiedzą ekspercką i znajomością dziedziny. Po analizie różnych modeli uznaliśmy model opisujący nasz zbiór tekstów przy pomocy 100 tematów za najbardziej adekwatny. 91 z nich zinterpretowaliśmy jako odpowiadające różnym przedmiotom zainteresowań bioetyków, zaś kilka innych jako reprezentujące różne perspektywy metodologiczne i typy dyskursu wykorzystywane przez bioetyków - wyjaśniają badacze z INCET.

Z punktu widzenia modelu tematycznego każdy artykuł jest mieszanką różnych tematów w określonych proporcjach. Dzięki temu możliwe jest policzenie korelacji między parami tematów - ich częstości pojawiania się łącznie w tych samych tekstach. Na podstawie takich współczynników korelacji badacze skonstruowali graf, w którym silnie skorelowane ze sobą tematy łączą się we wspólnoty, reprezentujące większe obszary badań w bioetyce i filozofii medycyny. Ten graf uznają za jeden z najwartościowszych rezultatów swojego projektu i wierzą, że może on być źródłem inspiracji dla wielu bioetyków, poszukujących uporządkowanego obrazu ich dyscypliny. Ich zdaniem może też służyć jako pomoc dydaktyczna dla osób, które dopiero bioetykę poznają.

91 tematów z zakresu bioetyki i filozofii medycyny pogrupowanych w 8 klastrach

Kolejnym krokiem było wyliczenie średniego prawdopodobieństwa pojawienia się określonego tematu w artykułach z danego 5-letniego okresu. Dzięki temu mogli precyzyjnie zbadać dynamikę rozwoju wszystkich tematów, które z nich w ostatnim półwieczu zyskały najwięcej zainteresowania, które przestały być w centrum uwagi, a które przeżywały największy rozwój w określonych okresach.

Trzech "zwycięzców" jeśli chodzi o relatywny wzrost to tematy "Enhancement", "Public health emergencies" i "Circumcision", które praktycznie nie były dyskutowane pół wieku temu. Rozwój pierwszego tematu ma związek m.in. z odkryciem rewolucyjnej metody edycji ludzkiego genomu (CRISPR/Cas9), a także skandalem wywołanym w 2018 roku przez chińskiego naukowca, który użył jej w przypadku ludzkich embrionów, z których potem na świat przyszły dzieci. Popularność drugiego wynika oczywiście z pandemii COVID-19. Trzeci zaś dotyczy głównie obrzezania chłopców, który to zabieg staje się coraz bardziej kontrowersyjny w opinii wielu bioetyków, a jego rzekome zalety medyczne są obecnie kwestionowane.

Badacze z INCET podkreślają, że projekt nie kończy się wraz z publikacją artykułu w "Bioethics", który prezentuje jedynie niewielki wycinek ustaleń, jakich można dokonać przy pomocy ich modelu. Aby ułatwić innym naukowcom korzystanie z modelu, stworzyli osobną stronę bioethics.incet.uj.edu.pl, na której udostępniają możliwie szeroki zakres danych, w tym 3 interaktywne aplikacje.

Badania dotyczące modelowania tematycznego były prowadzone w ramach projektu BIOUNCERTAINTY finansowanego przez ERC Starting Grant, którego laureatem jest dr hab. Tomasz Żuradzki, prof. UJ, kierownik INCET.

Polecamy również
Świetny debiut Darii Nawój w Akademickich Mistrzostwach Polski

Świetny debiut Darii Nawój w Akademickich Mistrzostwach Polski

Ambasador Sri Lanki odwiedziła Uniwersytet Jagielloński

Ambasador Sri Lanki odwiedziła Uniwersytet Jagielloński

Senatorowie pozytywnie zaopiniowali 2 kandydatów na rektora UJ

Senatorowie pozytywnie zaopiniowali 2 kandydatów na rektora UJ

Badacze z UJ odebrali akty nominacyjne w Pałacu Prezydenckim

Badacze z UJ odebrali akty nominacyjne w Pałacu Prezydenckim

Widok zawartości stron Widok zawartości stron