Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Wiadomości

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Przez środek Krakowa biegnie południk zerowy

Przez środek Krakowa biegnie południk zerowy

12 maja w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ulicy Mikołaja Kopernika w Krakowie odsłonięto instalację, która w formie materialnej odtwarza przebieg południka krakowskiego – jednego z najstarszych na świecie południków zerowych, fundamentalnych i bazowych. Odbyło się to w trakcie obchodów Święta Uniwersytetu Jagiellońskiego, na kilka dni przed inauguracją krakowskiej części Światowego Kongresu Kopernikańskiego.

Meridianus Cracoviensis, czyli południk krakowski po raz pierwszy został zastosowany w 1379 r. przez Hermana z Przeworska, nadwornego medyka i astrologa króla Władysława Jagiełły, do wyliczenia tablic syzygiów ciał niebieskich (liniowych konfiguracji trzech lub więcej ciał niebieskich w układzie grawitacyjnym). W XIV i XV wieku był powszechnie stosowany jako południk fundamentalny, w tym przez Mikołaja Kopernika w jego słynnym dziele "O obrotach sfer niebieskich" z 1543 r., w którym wszystkie obliczenia astronomiczne wyliczone zostały właśnie wedle południka krakowskiego.

Dokładnym pomiarem wartości i przebiegu południka krakowskiego zajmował się rektor Akademii Krakowskiej Stanisław Pudłowski, który w 1642 r. – jako pierwszy w historii nauki – sformułował koncepcję naturalnej jednostki długości, zdefiniowanej długością wahadła sekundowego. Po jego śmierci ideę tę rozwinął Tytus Liwiusz Boratini w dziele "Miara uniwersalna" z 1675 r., nazywając po raz pierwszy ową jednostkę metrem (katolickim, powszechnym).

Oficjalny przebieg południka krakowskiego ustalony został wraz z powstaniem pierwszego obserwatorium astronomicznego w Krakowie, założonego w 1792 r. przez geografa, astronoma i matematyka Jana Śniadeckiego, ojca polskiej meteorologii i twórcy polskojęzycznej nomenklatury matematycznej.

Te ciekawe i w większości nieznane fakty przedstawił licznie zebranej publiczności i członkom władz UJ prof. Marek Drewnik, dziekan Wydziału Geografii i Geologii UJ. Podkreślił on, że w Ogrodzie Botanicznym UJ, w miejscu, gdzie odsłonięto ślad przebiegu południka krakowskiego, sprzega się kilka wątków rozwoju polskiej i światowej nauki.

Sam ogród założony został w 1783 r. i jest obecnie najstarszym w Polsce. Tutaj też, w pałacyku, który dzisiaj nosi nazwę Collegium Śniadeckiego, przez wieki funkcjonowało wzmiankowane już obserwatorium astronomiczne UJ . Stąd nadawany był sygnał czasu dla Polski w latach 1838–1928 (później także w latach 1946–1984). Na potrzeby geodezyjnych projektów pomiarowych (Lokalny Układ Krakowski, łuk równoleżnika 51°N) obserwatorium stanowiło punkt astronomicznego dostosowania współrzędnych (punkt Laplace'a). Z tym obserwatorium związani są wielcy polscy astronomowie: Tadeusz Banachiewicz – astronom i geodeta, który pierwszy wyliczył orbitę Plutona dzięki stworzonemu przez siebie rachunkowi krakowianów, oraz Kazimierz Kordylewski – odkrywca księżyców pyłowych Ziemi (tzw. "księżyce polskie").

Collegium Śniadeckiego ma również ogromne znaczenie dla rozwoju meteorologii i klimatologii. To właśnie tutaj 1 maja 1792 r. rozpoczęto regularne, kontynuowane do dziś pomiary i obserwacje meteorologiczne zainicjowane przez Jana Śniadeckiego (widoczna na drugim piętrze budynku historyczna klatka meteorologiczna umieszczona na zewnątrz). Doceniając już wówczas znaczenie pogody, założył on stację meteorologiczną, która była wyposażona we wszystkie ówcześnie nowoczesne przyrządy meteorologiczne sprowadzone z zagranicy. Dzięki pomiarom i obserwacjom pogody powstała najstarsza nieprzerwana seria meteorologiczna na ziemiach polskich i jedna z najstarszych w Europie. Obecnie seria ta ma unikatowe znaczenie dla badań zmian klimatu tak w Polsce, jak i w skali międzynarodowej.

Południk krakowski jest symbolicznym uhonorowaniem myśli pokoleń polskich przyrodoznawców: astronomów, geografów, geodetów i kartografów, których badawczy trud pozwolił lepiej zrozumieć świat, w którym wszyscy żyjemy: „Niebo nad głowami, Ziemię pod stopami“.

Południk został oznakowany dzięki inicjatywie Honorowy Południk Krakowski oraz staraniom Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Tekst merytorycznie opracowali: Mariusz Meus, Jan Mietelski, Anita Bokwa, Zbigniew Ustrnul i Marek Drewnik.

Zobacz galerię zdjęć
Polecamy również
Uczczono rocznicę wznowienia działalności UJ po II wojnie światowej

Uczczono rocznicę wznowienia działalności UJ po II wojnie światowej

Muzeum UJ wkrótce skończy 60 lat i zapowiada huczny jubileusz

Muzeum UJ wkrótce skończy 60 lat i zapowiada huczny jubileusz

Opłatek środowiska akademickiego Krakowa [ZDJĘCIA]

Opłatek środowiska akademickiego Krakowa [ZDJĘCIA]

Koncert jubileuszowy Chórów Akademickich UJ

Koncert jubileuszowy Chórów Akademickich UJ

Widok zawartości stron Widok zawartości stron