W piątek 26 listopada poznaliśmy nazwiska laureatów 4. edycji Nagrody im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka za najlepszą naukową publikację książkową w dziedzinie historii i kultury Żydów w Polsce. Pierwszą nagrodę otrzymała dr Magda Sara Szwabowicz z Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego za książkę "Hebrajskie życie literackie w międzywojennej Polsce", która ukazała się nakładem Wydawnictwa Instytutu Badań Literackich PAN.
Nagroda im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka, której wysokość wynosi 20 tys. złotych, została ustanowiona z inicjatywy środowisk akademickich związanych ze studiami żydowskimi w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, przy wsparciu finansowym Fundacji im. Marcella i Marii Roth. Jej patronami są 2 wybitni uczeni, którzy wnieśli wielki wkład w poprawę relacji polsko-żydowskich i polsko-izraelskich, a także przyczynili się do rozwoju studiów żydowskich i badań nad dziejami polskich Żydów - prof. Józef A. Gierowski, rektor UJ w latach 1981-1987 i prof. Chone Shmeruk z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Nawiązana przez nich w 1984 roku współpraca stanowiła impuls do podjęcia interdyscyplinarnych badań w zakresie judaistyki i zaowocowała ich ogromnym rozwojem.
Do 4. edycji, obejmującej publikacje naukowe wydane w latach 2019-2020, nadesłano 16 zgłoszeń. Kapituła nagrody - której przewodniczy prof. Stanisław Sroka, dziekan Wydziału Historycznego UJ - wybrała do 2. etapu 5 książek. Ostatecznie z uwagi na wysoki poziom publikacji postanowiła docenić wartość nominowanych publikacji i zgodnie z regulaminem nagrodzić 3 tytuły, zachowując przy tym prestiżowy charakter pierwszej nagrody.
W tym roku nagrodę główną w wysokości 15 tys. zł przyznano dr Magdzie Sarze Szwabowicz z Instytutu Judaistyki UJ. Nagrodzona monografia składa się 2 części. W pierwszej autorka rekonstruuje hebrajską działalność kulturową Warszawy, Wilna, Lwowa i Krakowa. Druga przynosi rekonstrukcję obrazu hebrajskiego życia kulturalnego i literackiego w polskiej diasporze.
- Praca powstała w oparciu o szeroką kwerendę bibliograficzną zarówno w zakresie źródeł, jak i opracowań, w przeważającej mierze hebrajskojęzycznych, pochodzących z licznych bibliotek i archiwów Polski i Izraela. Autorka sięgnęła przede wszystkim do międzywojennej prasy hebrajskojęzycznej publikowanej w Polsce, a także do ksiąg pamięci, wspomnień, zachowanej w izraelskich archiwach korespondencji, w tym tekstów publikowanych, jak i zachowanych w rękopisach. Posłużyła się obszerną bibliografią opracowań w celu zarysowania szerokiego kontekstu historyczno-literackiego i społeczno-kulturowego omawianych problemów. W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że ustalenia naukowe Magdy S. Szwabowicz na temat hebrajskojęzycznego życia kulturalno-literackiego w międzywojennej Polsce zostały poczynione w oparciu o źródła oryginalne, nie zaś o literaturę przedmiotu, gdyż ta w zasadzie nie istnieje. Dlatego właśnie jej książka ma charakter pionierski - podkreśliła w laudacji dr hab. Magdalena Ruta, prof. UJ.
Jak przyznała dr Magda Sara Szwabowicz, czuje się wyjątkowo uhonorowana, że nagrodę przyznano jej książce, której patronami są wybitne osobistości nauki, które w tak doniosły sposób zapisały się w historii studiów żydowskich w Polsce. - Studia nad literaturą i życiem kulturalnym prowadzonym przez polskich Żydów w XIX i XX wieku w językach jidysz czy polskim mają się bardzo dobrze, o czym mogą świadczyć powstające rokrocznie pogłębione rozprawy, artykuły czy organizowane seminaria i konferencje. Inaczej jest w przypadku twórczości hebrajskojęzycznej. Zapewne nie tylko dla mnie jasne jest, że prężnie rozwijającej się dziedzinie, jaką są studia żydowskie w Polsce, powstająca na tych ziemiach kultura i literatura hebrajska pozostają nie tyle tematem niszowym, lecz raczej nietkniętym obszarem badawczym- powiedziała dr Magda Sara Szwabowicz.
I dodała: - Jednak wraz z rosnącą z każdym rokiem liczbą hebraistów i judaistów władających hebrajskim, pozostaje mieć nadzieję, że nakierują oni swoje zainteresowanie na hebrajski świat, jaki istniał na tych ziemiach obok tego jidyszowego czy polskojęzycznego. Taki też cel miała mieć poniekąd moja praca badawcza.
Laureatem 2. nagrody w wysokości 3 tys. zł został dr Piotr Słodkowski z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jego "Modernizm żydowsko-polski. Henryk Streng/Marek Włodarski a historia sztuki" otwiera perspektywy na zjawiska oświetlające polską kulturę XX wieku i polską nowoczesność. Pozwala uchwycić mechanizmy przemian kulturowych, uwikłanie stylów, doktryn i praktyk artystycznych w materię rzeczywistości historycznej politycznej. Ukazuje dzieło Strenga/Włodarskiego i jego osobowość twórczą w perspektywie holistycznej, w wielowymiarowej całości jego wyborów artystycznych, afiliacji ideowych, biografii i dramatu tożsamości, który stał się udziałem artysty.
Trzecim nagrodzonym tytułem jest "Zagłada cmentarzy żydowskich" Krzysztofa Bielawskiego, doktoranta w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UW. Historia niszczenia cmentarzy żydowskich w Polsce prześledzona przez laureata ukazuje swoje niepokojące karty. Jeszcze do niedawna powszechne było przypisywanie dewastacji nekropolii żydowskich jedynie lub głównie Niemcom podczas drugiej wojny światowej. W rzeczywistości istotny udział w tych działaniach ma także miejscowa ludność oraz powojenne państwo polskie. Przytoczone i udokumentowane zdjęciami przykłady nowych zastosowań, jakie wymyślono dla macew, np. przerobienie ich na płyty chodnikowe lub tarczę szlifierską, mają w sobie wstrząsającą moc.
Tradycyjnie dyplomy uznania otrzymali także pozostali nominowani: dr Maria Antosik-Piela (UW), za publikację "Tożsamość i ideologia. Literatura polsko-żydowska wobec syjonizmu" (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego) oraz Aleksandra Jakubczak (UW) za książkę "Polacy, Żydzi i mit handlu kobietami".
Organizatorem konkursu o Nagrodę im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka jest Pracownia Badań nad Historią i Kulturą Żydów w Polsce i Relacjami Polsko-Żydowskimi im. Marcella i Marii Roth w Instytucie Judaistyki UJ. Władze UJ podczas dzisiejszej uroczystości, która z uwagi na sytuację epidemiologiczną odbyła się online, reprezentował prof. Armen Edigarian, prorektor UJ ds. dydaktyki.
