Na świecie funkcjonuje około 60 synchrotronów - najwięcej w Japonii i USA. W Europie Zachodniej funkcjonuje ok. 10 takich urządzeń. Do tego elitarnego grona dołączył właśnie synchrotron Narodowego Centrum Promieniowania Synchrotronowego Solaris, które mieści się na Kampusie 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Uroczystość otwarcia tego innowacyjnego i wszechstronnego ośrodka badawczego, zorganizowana przez rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego – prof. Wojciecha Nowaka oraz dyrektora NCPS Solaris – prof. Marka Stankiewicza odbyła się 21 września i zgromadziła, oprócz zespołu polskich i zagranicznych naukowców pracujących przy powstawaniu pierwszego polskiego synchrotronu – władze UJ, władze wojewódzkie i samorządowe, przedstawicieli polskich jednostek naukowych i gości ze szwedzkiego synchrotronu MAX IV Laboratory działającego przy Uniwersytecie w Lund.
Rektor UJ prof. Wojciech Nowak podkreślał, że jest dumny, iż tak wyjątkowy instrument badawczy powstał dzięki wspólnej pracy naukowców z UJ i specjalistów zagranicznych. Wyraził także przekonanie, że powstanie krakowskiego synchrotronu otwiera nowe horyzonty dla polskiej nauki, a jego możliwości zostaną adekwatnie wykorzystane zarówno przez badaczy, jak i polski przemysł.
Nazwę dla pierwszego polskiego synchrotronu zaczerpnięto z tytułu powieści science-fiction Stanisława Lema. Dzisiaj wkraczamy w obszar real science
O tym, co to jest synchrotron i jakie będzie jego zastosowanie opowiedział dyrektor Solarisu prof. Marek Stankiewicz. „Obrazowo można powiedzieć, że to latarka, mikroskop i skalpel w jednym" - wyjaśnił. Synchrotron to wyjątkowe źródło unikalnego światła, którego właściwości pozwalają zajrzeć w głąb materii i dokonać jej precyzyjnych analiz. Mówiąc fachowo to akcelerator elektronów, które rozpędzone do prędkości bliskiej prędkości światła pędzą w próżni (w ciągu sekundy obiegają 3 miliony razy 96-metrowy obwód pierścienia synchrotronu). Ich trajektoria zakrzywiana jest przez pole elektromagnetyczne wytwarzane przez potężne elektromagnesy. Dzięki temu emitują one promieniowanie elektromagnetyczne, czyli światło, którego właściwości - szerokie spektrum, niezwykle wysokie natężenie, kolimacja i polaryzacja powodują, że synchrotron otoczony szeregiem linii i stacji pomiarowych otworzy nowe, niedostępne w inny sposób obszary badań w wielu dyscyplinach nauk, takich jak fizyka, chemia, biologia, medycyna, farmacja, ale także archeologia, paleontologia, historia sztuki, inżynieria materiałowa i nanotechnologia. Możliwości zastosowania promieniowania synchrotronowego są ogromne i, można powiedzieć, że ogranicza je jedynie pomysłowość i kreatywność badaczy.
Nie tylko ze względu na wymiary (największe urządzenie badawcze zbudowane w Polsce od 1974 roku, kiedy w Świerku uruchomiono reaktor jądrowy „Maria") , ale przede wszystkim mając na uwadze ogromny potencjał do prowadzenia badań, jest to największe, multidyscyplinarne narzędzie pozwalające prowadzić unikalne badania naukowe w Polsce.
Badania z użyciem synchrotronu prowadzą oczywiście fizycy i biolodzy, ale korzysta się z niego też przy okazji konserwacji zabytków czy prac archeologicznych. Dzięki światłu synchrotronu można ustalić optymalne warunki oraz dobór technik konserwacji. Natomiast z kodu DNA z włosa znalezionego w egipskiej mumii można się dowiedzieć, jak się odżywiali ludzie w odległych czasach.
Solaris to wynik bezprecedensowej współpracy - jego elektromagnesy wykonywano w pionierskiej technologii opracowanej w ośrodku synchrotronowym Max IV Laboratory działającym przy Uniwersytecie w Lund w Szwecji i udostępnionej Solaris dzięki współpracy pomiędzy ośrodkami.
Koszt budowy Solarisu wyniósł blisko 200 mln złotych. Projekt finansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013.
Podstawowe dane synchrotronu Solaris:
Powierzchnia budynku – około 8 000 m2
powierzchnia hali wraz z pierścieniem – około 3 000 m2
położenie hali: 3,2 m poniżej poziomu terenu
położenie tunelu akceleratora liniowego – 7,7 m poniżej poziomu terenu
długość akceleratora liniowego – około 50 m
obwód pierścienia akumulacyjnego – 96 m
energia synchrotronu – 1,5 GeV
