Collegium Maius jest najstarszym budynkiem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Choć krakowska wszechnica założona została w 1364 roku, to przez pierwsze lata swojego istnienia działała prawdopodobnie „pod bokiem" swojego fundatora, Kazimierza Wielkiego, na zamku królewskim na Wawelu. Uniwersytecka historia miejsca u zbiegu obecnych ulic św. Anny i Jagiellońskiej rozpoczyna się kilka lat później, w roku 1400.
Wtedy to Władysław Jagiełło, wykonując testament swojej zmarłej żony, królowej Jadwigi, odnawia podupadłą akademię. Za pieniądze pochodzące z zapisu królowej zakupiony zostaje od ławnika krakowskiego Piotra Gerhardsdorfa (Gersdorfa) narożny budynek, do którego w ciągu XV wieku przyłączane są sąsiednie domostwa. Ostateczny kształt, z dziedzińcem otoczonym arkadowymi krużgankami, Collegium Maius uzyskało po przebudowie, która nastąpiła po pożarze w 1492 roku.
Oczywiście w następnych latach budynek był przebudowywany i powiększany, ale można powiedzieć, że przetrwał w znanej nam formie do XIX wieku, kiedy został poddany gruntownej renowacji. Prace prowadzone najpierw przez Karola Kremera (w latach 1839-1856) a następnie przez Hermana Bergmanna i Feliksa Księżarskiego (1861- 1873) spowodowały, że Collegium Maius zyskało „neogotycki kostium". Dzisiaj tak daleko posunięta swoboda konserwatorska wywołuje zdziwienie, ale w XIX wieku była to dość powszechna praktyka.
Na prezentowanej obok ilustracji z 1862 roku (podpis głosi, że rysunek z natury wykonał H. Walter), podobnie jak i na zdjęciu autorstwa Ignacego Kriegera z 1868 roku (poniżej), widzimy, że fasadę Collegium Maius „zdobią" w górnej części okrągłe otwory. O ile „upiększanie" budynku można uznać za zbędne, to renowacja, a właściwie rekonstrukcja była koniecznością.
Stan północno-zachodniego skrzydła był katastrofalny, budynek groził zawaleniem, zatem został rozebrany i odbudowany. Na zdjęciu wykonanym po 1864 roku widzimy, że stojąc na dziedzińcu Collegium podziwiać można było bez żadnych przeszkód kościół św. Anny. Zrekonstruowany gmach stał się siedzibą Biblioteki Jagiellońskiej (mieściła się tam do 1940 roku).
Nieco dłużej utrzymał się neogotycki wygląd Collegium Maius. Jego pierwotny wygląd postanowił przywrócić prof. Karol Estreicher (Junior), który w latach 1949 - 1964 kierował pracami restauracyjnymi (na marginesie warto zauważyć, że wtedy neogotycka forma budynku była już zabytkiem).
Zdjęcie z 1956 roku przedstawia narożnik północno-wschodniego skrzydła. Nie widać na nim ani schodów rektorskich, ani krużganków, które miały dopiero zostać zrekonstruowane. Prof. Karol Estreicher jr objął w 1951 roku funkcję dyrektora Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, które mieści się w Collegium Maius do dnia dzisiejszego.
Zdjęcia od góry:
- Budynek Biblioteki Jagiellońskiej na grafice z albumu "Stare widoki Krakowa i okolic" z 1862 r., Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona;
- Biblioteka Jagiellońska, Ignacy Krieger, 1868 , Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona;
- Ignacy Krieger, po 1864
- fot. Władysłw Gumuła
- fot. Anna Wojnar
