Collegium Iuridicum przez lata uważane było za najbardziej oddalone od kwartału uniwersyteckiego i położone z boku głównego nurtu historii Akademii Krakowskiej. Gmach przez wieki był ważnym świadkiem dziejów Krakowa. Zupełnie zapomniany jest fakt, kiedy to w poł. XIX wieku mieściła się tu siedziba władz uniwersytetu. Dziś pod względem zachowania oryginalnego materiału zabytkowego przewyższa starsze kolegia Maius i Minus.
Historia budynku przy ul. Grodzkiej 53 sięga 1403 roku, kiedy to za kwotę 700 grzywien Akademia Krakowska odkupiła go od późniejszego rektora Jana Rzeszowskiego. Od samego początku był to budynek typowo uniwersytecki. Znajdowała się tu Stuba Communis, libraria i lectoria oraz mieszkania profesorów. W 1406 roku rozszerzono go przez dokupienie sąsiedniego domu, a następnie ozdobiono wewnętrzny dziedziniec kolumnami i arkadami.
Budynek Collegium Iuridicum kilkukrotnie ulegał pożarom. Najtragiczniejszy wydarzył się w 1719 roku, kiedy to od ognia zaprószonego w zabudowaniach jezuickich spłonęły także klasztor św. Andrzeja, Bursa Długosza oraz kościół św. Marii Magdaleny. Wraz z nim zniszczeniu uległy biblioteka i archiwum Wydziału Prawa.
W połowie XVIII wieku Collegium Iuridicum gruntownie wyremontowano i przywrócono mu dawną funkcję. Jednocześnie zatarto późnogotycki charakter budowli, wprowadzając barokowe krużganki i portal bramy głównej. Na parterze zlokalizowane były głównie mieszkania profesorów, latryny oraz izba pełniąca funkcję biblioteki i archiwum. Na piętro można było dostać się po schodach, dziś nieistniejących, ulokowanych przy tylnej elewacji budynku frontowego. Znajdowało się tu lektorium, Izba Wspólna będąca rodzajem refektarza. Pozostałe pomieszczenia piętra służyły kolegiatom za mieszkania, określane w źródłach mianem rezydencji. Podsumowując przemiany budynku od późnego średniowiecza po schyłek XVIII wieku, należy podkreślić, że nowożytne przebudowy uczyniły zeń okazały gmach, reprezentujący typ czteroskrzydłowej budowli uniwersyteckiej z wewnętrznym dziedzińcem otoczonym krużgankami.
W pierwszej połowie XIX wieku gmach kolegium jurydycznego stał się jednym z głównych budynków Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mieściły się tu nie tylko sale wykładowe katedr teologicznych i prawniczych, ale także archiwum i kasa uniwersytecka, kwestura , kancelaria Senatu, będąca zarazem siedzibą rektora, oraz reprezentacyjna aula (dzisiejsza sala im. Karoliny i Karola Lanckorońskich) z galerią zasłużonych i wybitnych uczonych akademickich, profesorów i rektorów uniwersytetu. Do 1886 roku Collegium Iuridicum było główną siedzibą władz uniwersyteckich. To tu m.in. odbyła się skromna inauguracja roku akademickiego 1847/48, uważanego za rocznicę założenia Akademii Krakowskiej, której pod wpływem emocji związanych z rocznicą zajęcia Wolnego Miasta Krakowa przez Austriaków nadano ramy ściśle wewnętrzne.
W roku 1872 w związku z planami powstania nowego gmachu przewidywano sprzedaż Collegium Iuridicum, spodziewając się uzyskać 30 tysięcy złotych reńskich i przeznaczenia tych środków na budowę Collegium Novum. Zamiary te nie zostały jednak zrealizowane i stary gmach kolegium prawniczego pozostał w rękach uniwersytetu.
Moment przeprowadzki władz uniwersyteckich rozpoczął postępującą degradację tego budynku. W kolejnych latach przechodził on różne koleje losu. Przez jakiś czas służył Studium Rolniczemu, które w 1911 roku przeniosło się do własnej siedziby przy al. Mickiewicza, następnie Zakładowi Chemii Fizycznej. Po I wojnie światowej planowano przenieść tu Instytut Geografii. Przewidywano też nadbudowę drugiego piętra, ale projekt ten odrzuciła `senacka komisja budowlana. Pod koniec lat 70-tych poprzedniego stulecia stan techniczny Collegium Iuridicum praktycznie uniemożliwił jego dalszą eksploatację. Zdecydowano więc o przeprowadzeniu kapitalnego remontu, który zakończył się dopiero w 1992 roku. W latach 1993-1998 mieściła się tu ulubiona kawiarnia Czesława Miłosza Juridica. Obecnie znajdują się tu katedry Wydziału Prawa i Administracji oraz Instytut Historii Sztuki.
Na podstawie:
- Andrzej Chwalba, Collegium Iuridicum, Kraków 2015,
- Janusz Sondel, Słownik historii i tradycji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
