W kilkutygodniowych odstępach czasu zamierzamy publikować związane z Uniwersytetem Jagiellońskim ciekawostki wydobyte z archiwów, ale także wyłuskane, z naszej codzienności, które pokażą go od mniej znanej strony.
Uniwersytet Jagielloński – najstarsza polska uczelnia, zasłużenie ciesząca się estymą i szacunkiem, symbol kraju, polskiej nauki i instytucja, która wrosła w krakowską tkankę na równi z najważniejszymi zabytkami – Wawelem czy kościołem Mariackim. Codziennie mijamy, czasem nawet nie zdając sobie z tego sprawy, budynki i ludzi związane z krakowską wszechnicą. Przykładając perspektywę naszego życia – uniwersytet instytucja niezmienna, odwieczna. A jednak, gdyby zmienić kąt patrzenia, gdy przyjrzeć się uniwersytetowi przez pryzmat zachowanych w archiwach dokumentów, zdjęć, grafik, gdy zejść z utartych szlaków, ukaże nam się obraz intrygujący, zadziwiający, zupełnie odmienny od tego jak postrzegamy naszą uczelnię na co dzień. Temu służyć ma właśnie rozpoczynający się dzisiaj cykl „Uniwersytet Jagielloński z innej perspektywy".
Prawdopodobnie najczęściej fotografowanym obiektem uniwersyteckim jest stojący na końcu ulicy Gołębiej budynek Collegium Novum. Zlokalizowany na miejscu rozebranej bursy Jeruzalem reprezentacyjny gmach, będący obecnie siedzibą władz uniwersytetu, powstał w roku 1887 roku według projektu Feliksa Księżarskiego (jego dziełem jest także zlokalizowana u podnóża kopca Kościuszki kaplica św. Bronisławy). Neogotycka fasada stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Uniwersytetu Jagiellońskiego. Imponujący ryzalit ozdobiony herbami fundatorów i dobrodziejów uczelni możemy podziwiać jedynie w perspektywie ukośnej, gdyż w ujęciu na wprost przeszkadza rozłożysty dąb - Drzewo Wolności.
Miejsce to w przeszłości wyglądało jednak zupełnie inaczej. Na wyjątkowym, wykonanym między 1910 a 1915 rokiem, kolorowym zdjęciu, którego autorem jest Tadeusz Rząca, widzimy przypominające palmy rośliny. Choć dzisiaj wydaje nam się to dosyć egzotyczne, były to założenia ogrodowe typowe dla ówczesnych Plant. Nie podejmujemy się rozstrzygać, czy obecny brak takiej roślinności jest kwestią odmiennego klimatu, czy raczej upodobań estetycznych. Zwróćmy też uwagę na nieistniejące dzisiaj lampy zdobiące fasadę gmachu.
Drzewo na skwerze przed Collegium Novum pojawiło się dopiero w 1919 roku. Zasadzono je 3 maja dla uczczenia odzyskanej przez Polskę rok wcześniej niepodległości. Sadzenie drzew-pomników ma głęboką tradycję w kulturze europejskiej. Dąb sprzed Collegium Novum nie jest pierwszym drzewem zasadzonym na krakowskich Plantach, którego rolą było zachowanie w pamięci społeczeństwa ważnej daty historycznej. Wspomnieć należy chociażby upamiętniający Konstytucję 3 maja wiąz, rosnący do czasów II wojny światowej w pobliżu ul. Szpitalnej (okolice obecnego wejścia do przejścia podziemnego). Wedle legendy Drzewo Wolności posadził w dawnej fosie miejskiej sam Tadeusz Kościuszko, czym dał symboliczny początek Plantom. Niestety wiąz nie przetrwał zawieruchy wojennej - został wycięty przez niemieckich okupantów.
Inne zdjęcie, tym razem pochodzące z lat 30. XX wieku, pokazuje (tuż przy lewej krawędzi) dąb, który w tym czasie był dopiero małym drzewkiem.
Obecnie Drzewo Wolności obrosło dodatkową symboliką - w 2004 roku złożono przy nim ziemię pochodzącą z miejsc zagłady, w których stracili życie i byli niewoleni profesorowie i wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego podczas II wojny światowej. Każdego roku podczas przemarszu orszaku profesorów w dniu inauguracji nowego roku akademickiego oraz 6 listopada, w czasie uroczystości związanych z Uniwersyteckim Dniem Pamięci, pod dębem składane są wieńce.
Zdjęcia od góry:
- Collegium Novum Uniwersytetu Krakowskiego w trakcie budowy (1886 r.), Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona;
- Collegium Novum UJ, fot. Tadeusz Rząca (1868-1928), datowanie:1910-1915 r., Muzeum Historii Fotografii w Krakowie;
- Collegium Novum, widok z roku 1927, Narodowe Archiwum Cyfrowe
- fot. Anna Wojnar
