Kolekcja Varnhagena należy do największych i najcenniejszych europejskich zbiorów rękopisów XIX wieku. Poprzez tysiące listów, manuskryptów, czasopism, rysunków, wycinanek, zapisów nutowych, notatek i innych artefaktów dokumentuje ona literackie, kulturalne, naukowe i polityczne życie Europy od końca XVIII po drugą połowę XIX wieku.
Kolekcja, która obejmuje łącznie ok. 200 tysięcy obiektów, jest niemal w całości przechowywana w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie jako część dawnej Pruskiej Biblioteki Państwowej.
Pokaźną część kolekcji Varnhagena stanowią rękopisy kobiet, również tych, które nie tylko miały istotny wkład w kulturę niemiecką, lecz dzięki szerokiej sieci kontaktów rozwijały swoje wpływy także w innych krajach europejskich, między innymi Francji i Polsce. Obok słynnych nazwisk takich jak Bettine von Arnim, Sophie Mereau-Brentano czy Rahel Levin Varnhagen, w kolekcji znaleźć można też mniej znane lub zapomniane dziś pisarki, których zazwyczaj nie zalicza się do literackiego kanonu, a które często cieszyły się uznaniem swoich współczesnych i odgrywały ważną rolę w życiu literackim.
Znajdujące się w kolekcji Varnhagena dokumenty pochodzące od mniej dziś znanych pisarek są przedmiotem polsko-niemieckiego projektu badawczego „Pisarki z kolekcji Varnhagena – listy, dzieła, relacje”, w ramach którego zorganizowana została wystawa prezentowana w Bibliotece Jagiellońskiej.
Wystawa towarzyszy międzynarodowej konferencji naukowej pt. "...für die bevorstehende Sammlung zu benutzen. Poetologisch-ästhetische, literaturarchivalische und literaturhistorische Perspektiven auf Dokumente von Schriftstellerinnen in der Sammlung Varnhagen" (odbędzie się w Krakowie od 3 do 5 listopada 2022 r.), podczas której przedstawione zostaną pierwsze wyniki projektu.
W centrum wystawy znajdują się spuścizny oraz listy adresowane do ośmiu pisarek – są to Charlotte von Ahlefeld (1777–1849), Helmina von Chézy (1783–1856), Caroline de la Motte Fouqué (1773–1831), Amalie von Helvig (1776–1831), Amalia Schoppe (1791–1858), Fanny Tarnow (1779–1862), Karoline von Woltmann (1782–1847) i Amalia von Voigt (1778–1840).
Wszystkie były pośredniczkami między kulturami, w szczególności niemiecką, francuską i polską, a ich życiorysy splatały się ze sobą poprzez korespondencje i różnorodne powiązania w obrębie pola literackiego. Ponadto, jak pokazują rękopisy, utrzymywały one kontakty z innymi aktywnymi literacko i kulturalnie kobietami, a także z pisarzami, literatami, księgarzami, wydawcami, recenzentami, kompozytorami, dyplomatami, wyższymi i niższymi urzędnikami, książętami i księżnymi, królami i królowymi. Z ich listów oraz innych dokumentów (rękopisów utworów, szkiców, notatek, druków i rysunków) wyłania się wieloaspektowy obraz życia społecznego i kulturalnego pierwszej połowy XIX wieku w Niemczech, ale i całej Europie. Aktywnych na polu kultury kobiet w niniejszym projekcie – i stanowi to jego ważną wartość dodaną – nie postrzega się jedynie jako korespondentek bardziej czy mniej sławnych mężczyzn, dzięki czemu mogłyby w ogóle zostać uwzględnione, lecz wręcz przeciwnie: to mężczyznom poświęca się uwagę tylko ze względu na ich kontakty z wymienionymi wyżej pisarkami. Skupienie się na rękopisach kobiet i wybieranych przez nie strategiach dyskursywnych pozwala zobaczyć w nowym świetle w szczególności kwestie autorstwa i aktywności zawodowej kobiet, życia codziennego czy wychowania dzieci i dziewcząt.
Wystawa "Pisarki z kolekcji Varnhagena" wpisują się w szerszy kontekst badawczy wspomnianego już polsko-niemieckiego projektu, którego celem jest m.in. umożliwienie różnych sposobów recepcji uwzględnionego materiału. Dokumenty (przede wszystkim listy) przechowywane jako obiekty materialne w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie prezentowane są zatem zarówno w swej materialności, jako cześć integralnego historycznego dziedzictwa, jak i w wydaniu elektronicznym (wersja cyfrowa: www.schriftstellerinnen-varnhagen.eu). Podczas gdy wersja cyfrowa obejmuje wszystkie dokumenty uwzględnionych w projekcie pisarek, prezentując je w formie elektronicznych kopii, na wystawie pokazano jedynie część opracowanego materiału, tzn. reprezentatywny wybór z bogatego zbioru pism.
Tym samym wielowymiarowy porządek kolekcji Varnhagena, ujawniający się w analizowanych zasobach, przekształcony został – na potrzeby wystawy – w nowy układ i zyskał nowy kontekst.
Wystawa jest częścią międzynarodowego projektu "Pisarki z Kolekcji Varnhagena – listy, dzieła, relacje" realizowanego przy wsparciu Narodowego Centrum Nauki (nr projektu 2018/31/G/HS2/01585) i Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG).
