Historia wielowiekowej obecności Żydów w Krakowie wreszcie doczekała się godnej publikacji. Na rynku księgarskim ukazała się książka "Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich", której autorami są pracownicy naukowi Instytutu Judaistyki UJ oraz Instytutu Historii UJ. Monumentalna i jednocześnie wciągająca opowieść wypełnia białą plamę w polskiej historiografii.
Wkrótce minie 100 lat od ukazania się monumentalnej dwutomowej pracy polsko-żydowskiego historyka Majera Bałabana "Historja Żydów w Krakowie i na Kazimierzu (1304–1868)". Do dziś nie ukazała się syntetyczna publikacja, która uzupełniłaby to dzieło o dzieje Żydów w drugiej połowie XIX wieku, całym wieku XX oraz czasach współczesnych. Brak kompleksowej publikacji obejmującej całość historii Żydów krakowskich był dostrzegany od lat w kręgu historyków i judaistów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pierwsze szkice nowej monografii pojawiły się już w 2009 roku, kiedy z inicjatywy pracowników ówczesnej Katedry Judaistyki UJ powołano Ośrodek Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich UJ jako jednostkę na Wydziale Historycznym.
- Po wielu latach projekt ten został wreszcie zrealizowany dzięki wsparciu i zaangażowaniu Wydawnictwa Literackiego. Ostatecznie podjęliśmy decyzję, aby nie pisać tylko "trzeciego tomu Bałabana", chociaż dzieło to niezmiennie pozostaje kompendium wiedzy, ale w pierwszej kolejności przygotować syntetyczne, popularnonaukowe dzieje Żydów w Krakowie od początków osadnictwa do czasów współczesnych. Zaważyła na tej decyzji przede wszystkim chęć zaprezentowania ustaleń będących wynikiem nowych badań nad dziejami Żydów w Krakowie i Kazimierzu. Istotną przesłanką było także pragnienie popularyzacji badań i tematu zarówno wśród mieszkańców Krakowa, jak i znacznie szerszego grona odbiorców - wyjaśniają dr hab. Michał Galas, prof. UJ i dr Edyta Gawron, redaktorzy i współautorzy monografii.
Przygotowując teksty do książki, autorzy korzystali z dostępnych, w tym najnowszych badań, a także ze zbiorów archiwalnych w Krakowie i Warszawie, które obejmują zarówno dokumentację żydowskich organizacji i instytucji, jak i materiały oraz relacje dotyczące indywidualnych osób i ich losów. Poza Polską archiwa istotne dla badaczy znajdują się m.in. w Izraelu, Stanach Zjednoczonych, Niemczech i Austrii.
W obszernej i ilustrowanej pracy autorzy prowadzą czytelnika przez żydowskie dzieje począwszy od średniowiecza i pierwszych przybywających do Krakowa grup Żydów. Wyjaśniają powody przenosin do Kazimierza, opisują rozwój żydowskiego Krakowa w "złotym wieku" ery Jagiellonów, udział Żydów w polskim ruchu narodowym czasów rozbiorów i ich rolę w odrodzeniu Polski. Gwar krakowskich ulic był przez stulecia niepowtarzalną polifonią jidysz, hebrajskiego i polskiego. Temu, jak umilkł, poświęcone są rozdziały dotyczące czasu Zagłady. Monografię kończy część odnosząca się do odrodzenia życia żydowskiego po wojnie i próbach przywrócenia pamięci o żydowskim Krakowie.
Na kartach książki znajdziemy też informacje o życiu codziennym i wiele nieoczywistych wątków dotyczących społeczności żydowskiej, jak jej kontakty z dworem królewskim czy barwny obraz półświatka. Poznamy wielkich kabalistów i słynnych rabinów, specyfikę ruchów mesjańskich, chasydyzmu i "żydowskiego oświecenia". Dowiemy się także o działalności organizacji Żydów krakowskich poza granicami Polski.
- Zastanawiając się nad tytułem książki, chcieliśmy podkreślić wielowątkowość dziejów Żydów krakowskich i zróżnicowanie samej społeczności. To nie jest tylko historia Żydów z centrum Krakowa, lecz także z przyłączanych do niego miast i przedmieść. To nie tylko tradycyjni Żydzi religijni mówiący w jidysz, ale też zasymilowana inteligencja tworząca w języku polskim. To nie tylko muzyka klezmerska, spektakle i filmy w jidysz, lecz również dzieła światowej literatury i kina. To wreszcie także Żydzi, którzy urodzili się w Krakowie, ale w rożnych okolicznościach z niego wyjechali, czy też wyemigrowali z Polski. Tak więc nie tylko Kroke - dodają Redaktorzy książki.
Książkę "Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich", która ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego, dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz Związku Krakowian w Izraelu. Autorami monografii są (w kolejności alfabetycznej): prof. Czesław Brzoza; dr hab. Michał Galas, prof. UJ; dr Edyta Gawron; dr hab. Stefan Gąsiorowski, prof. UJ; dr Anna Jakimyszyn-Gadocha; prof. Adam Kaźmierczyk; dr Alicja Maślak-Maciejewska i dr Przemysław Zarubin.
