Ogród Profesorski - niewielki fragment przestrzeni miedzy Collegium Maius, Collegium Minus, Collegium Witkowskiego i Collegium Nowodworskiego - uroczyście udostępniono zwiedzającym pięć i pół roku temu. Ta enklawa zieleni w swej wielowiekowej historii kilkukrotnie popadała w zapomnienie. Hodowano tu m.in. drób czy setki gatunków roślin. Do połowy XIX w. stały w tym miejscu dwie olbrzymie latryny.
Pierwsze wzmianki o ogrodzie pojawiają się w zapiskach uniwersyteckich już w 1467. Jego teren był w owym czasie dwukrotnie większy niż obecnie, rozciągając się od południowo-zachodniej strony Collegium Maius aż do murów miejskich. Początkowo istniał tutaj ogród i sad, a zebrane warzywa i owoce trafiały głównie na stoły profesorów w refektarzu kolegium. W 1475 roku postawiono dużą zagrodę dla drobiu. Od 1510 roku na obszarze ogrodu znajdowały się połączone z systemem kanalizacyjnym latryny przeznaczone dla studentów i scholarów mieszkających w kolegium.
(Historyczne wejście do Ogrodu Profesorskiego w XVIII w., mal. Halina Kostecka. Awarela na podstawie starych sztychów Michała i Teodora Baltazara Stachowiczów w zbiorach Collegium Maius UJ)
Od końca XVIII wieku ogród zaczął podupadać. W okresie restauracji Collegium Maius (1840-1871) władze uniwersytetu nie zdecydowały się na jego odnowienie. W 1881 roku groziła mu całkowita zagłada, gdyż popierany przez ówczesne władze UJ Feliks Księżarski projektował rozszerzenie Collegium Maius aż do ul. Gołębiej. Projekt ten uwzględniał zburzenie sąsiedniego Collegium Minus. Zapobiegła temu jednak decyzja władz w Wiedniu.
(Plan kwartału uniwersyteckiego w latach 80. XIX wieku / zbiory Archiwum UJ)
(Wygląd Ogrodu Profesorskiego w II połowie XIX wieku na wizualizacji projektu placu Adama Mickiewicza autorstwa Stanisława Binkiewicza / zbiory Archiwum UJ)
Dopiero pod koniec XIX wieku terenem tym zaopiekował się Zakład Botaniki UJ. Ogród Botaniczno-Rolniczy został założony prywatnym kosztem prof. Edwarda Janczewskiego na niewielkim obszarze 0,28 ha. Teren ten znajdował się w tamtym okresie pod zarządem dyrektora Ogrodu Botanicznego UJ, ale nie był w ogóle użytkowany. Wcześniej, ok. 1875 r., istniał tu dział roślin lekarskich, który prawdopodobnie został zniszczony podczas budowy Collegium Novum. Jak wiadomo z dokumentów źródłowych, miejsce to porastała trawa oraz rosło kilka drzew, na których pracownicy sąsiadującej Biblioteki Jagiellońskiej wieszali pranie.
Ogród prof. E. Janczewskiego ze względu na swoje główne przeznaczenie do celów dydaktycznych miał układ geometryczny. Mimo niewielkiej powierzchni posiadał bogatą kolekcję roślin użytkowych i związanych z rolnictwem. Lokalizacja ogrodu była bardzo korzystna ze względu na bliskość Collegium Novum, w którym w tak zwanej „sali przyrodników" były prowadzone wykłady z botaniki rolniczej. Według informacji z 1900 r. był podzielony na dwie części. Posiadał liczący aż 400 gatunków roślin dział dydaktyczny oraz dział eksperymentalny, który służył do prowadzenia doświadczeń naukowych.
`Na początku XX stulecia, w związku z budową Collegium Physicum, dzisiejszego Collegium Witkowskiego, ogród uległ zniszczeniu. Pozostawał w tym stanie aż do lat 60., gdy uporządkowano go prowizorycznie po rekonstrukcji Collegium Maius. W ramach tych prac miała także nastąpić likwidacja szop, kuźni oraz licznych magazynów. W kolejnych dekadach ten urokliwy zakątek ponownie uległ poważanej dewastacji i popadł w ruinę.
Sytuacja ogrodu diametralnie zmieniła się dopiero przed kilkoma laty. W 2008 roku rozpoczęto jego rewitalizację. Prace poprzedziły badania archeologiczne. W ich trakcie natrafiono prawdopodobnie na pozostałości znajdujących się w tym miejscu zabudowań średniowiecznej gminy żydowskiej. Uroczyste otwarcie dla zwiedzających nastąpiło 12 maja 2010 roku. Wytyczono brukowe aleje, rozstawiono ławki, posadzono krzewy, kwiaty, poziomki i zioła. Teren urozmaicają XIX-wieczne rzeźby profesorów ubranych w togi i birety, a dwóch kamiennych halabardników strzeże bramy wejściowej.
W zaaranżowanym na nowo Ogrodzie Profesorskim zainstalowano też interaktywne modele pięciu przyrządów naukowych. Każdy z nich nawiązuje do innego etapu rozwoju uczelni. Dwa najwcześniejsze modele matematyczno-astronomiczne zegar słoneczny i model sfery armilarnej nawiązują do XV i XVI w. Półkule magdeburskie natomiast symbolizują okres oświecenia, kiedy powstawały pierwsze gabinety fizyczne. Model XIX-wiecznej klatki meteorologicznej nawiązuje do początków pomiarów meteorologicznych. Z kolei XX wiek to oryginalne urządzenie z pierwszego cyklotronu budowanego przez pracowników UJ, a także licznik scyntylacyjny do pomiaru promieniowania kosmicznego.
Wejście na teren ogrodu jest możliwe bramą od ul. Jagiellońskiej i furtką od ul. Gołębiej, a w czasie największego natężenia ruchu turystycznego także przez Długą Sień z dziedzińca arkadowego Collegium Maius.
Zdjęcia w poniższej galerii przedstawiają:
- prof. Karola Estreichera Jr. z grupą studentów podczas prac remontowych (1-3) - zbiory Muzeum UJ,
- dzisiejszy Ogród Profesorski (4-15) - fot. Anna Wojnar.
