Już ponad 1400 naukowców z całego świata, w tym z Uniwersytetu Jagiellońskiego, wystosowało list otwarty do Komisji Europejskiej (KE) w sprawie budowy muru na granicy polsko-białoruskiej. Apelują w nim o podjęcie wszelkich możliwych kroków w celu natychmiastowego wstrzymania budowy do czasu przeprowadzenia zgodnej z prawem UE i wymogami ochrony przyrody oceny oddziaływania tego przedsięwzięcia na spójność sieci Natura 2000.

Jak uzasadniają badacze, Puszcza Białowieska jest ostatnim lasem nizinnym strefy umiarkowanej w Europie, który istnieje z niewielkimi zaburzeniami ze strony człowieka od końca ostatniej epoki lodowcowej. Inne lasy tego typu zostały wycięte w efekcie rozwoju cywilizacji europejskiej. Rozciąga się po obu stronach granicy polsko-białoruskiej, co czyni jej ochronę delikatną sprawą międzynarodową.

"Budowa muru na wielu odcinkach będzie kolidować z terenami chronionymi i cennymi przyrodniczo, m.in z sześcioma obszarami Natura 2000: Puszcza Białowieska, Ostoja Augustowska, Ostoja Knyszyńska, Dolina Biebrzy, Ostoja Nadbużańska, Poleska Dolina Bugu. Skutki barierowego oddziaływania zapory będą dramatyczne i doprowadzą do trwałego przerwania funkcjonalnej łączności korytarzy ekologicznych sieci Natura 2000 w skali krajowej i europejskiej. Oddziaływania na te obszary Natura 2000 także na etapie budowy, w tym wyręby i budowa dróg, będą szkodliwe dla stanu ochrony gatunków i siedlisk" - czytamy w liście skierowanym do przewodniczącej KE Ursuli von der Leyen, wiceprzewodniczącego KE Fransa Timmermansa i komisarza Unii Europejskiej ds. środowiska Virginijusa Sinkevičiusa.

Naukowcy podkreślają, że tylko na terenie Puszczy Białowieskiej mur graniczny będzie kolidował z korytarzem ekologicznym GKPn-2 o randze paneuropejskiej. Należy on do najważniejszych korytarzy dla zachowania siedlisk leśnych i wodno-błotnych w skali Europy Środkowej. Korytarz ten stanowi funkcjonalne połączenie Puszczy Białowieskiej oraz siedlisk leśnych Białorusi i Ukrainy z kompleksami leśnymi centralnej i zachodniej Polski i w dalszej kolejności Europy Zachodniej, będąc główną osią przemieszczania dużych ssaków w skali kontynentalnej, w tym gatunków kluczowych, tj. wilk, ryś, żubr i łoś. Zdaniem autorów listu skutki przyrodnicze kolizji zapory z korytarzem będą wszechstronne i wielkoskalowe, gdyż obecność bariery ekologicznej w postaci muru spowoduje izolację siedlisk Puszczy Białowieskiej od kompleksów leśnych po jej wschodniej stronie, co doprowadzi do zahamowania przepływu osobników wielu gatunków zwierząt i brak napływu migrantów z najlepiej zachowanych i stabilnych populacji, co może doprowadzić m.in. do załamania się polskiej nizinnej populacji rysia.

"Korytarz GKPn-2 posiada także priorytetowe znaczenie dla zachowania spójności sieci Natura 2000 w wymiarze kontynentalnym - w granicach siedlisk leśnych i wodno-błotnych. Powstanie bariery ekologicznej w wyniku budowy muru spowoduje m.in. funkcjonalną i przestrzenną izolację polskiej części Puszczy Białowieskiej od jej wschodniej części po stronie białoruskiej. W wyniku powstania bariery ekologicznej nastąpi przestrzenny i funkcjonalny podział Puszczy Białowieskiej, szczególnie istotnej dla zachowania integralności i łączności ekologicznej siedlisk wodno-błotnych. Zagrozi to utrzymaniu wielu kluczowych procesów przyrodniczych, stanowiących podstawę wpisu Puszczy Białowieskiej na listę światowego dziedzictwa UNESCO" - przewidują przedstawiciele środowiska naukowego.

W dalszej części listu przypominają, że w procesie planowania tej inwestycji nie przeprowadzono jednak żadnej oceny oddziaływania tego przedsięwzięcia na cele ochrony obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska, co stanowi oczywiste naruszenie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Przedstawione opinii publicznej projekty „przejść dla zwierząt” nie stanowią funkcjonalnych obiektów umożliwiających swobodną migrację zwierząt i nie zagwarantują skutecznej minimalizacji oddziaływań barierowych w odniesieniu do siedlisk i gatunków leśnych. Zwracają uwagę, że wszystkie te zagadnienia, z uwzględnieniem skumulowanych skutków naruszenia integralności pozostałych 5 obszarów Natura 2000, powinny być przedmiotem merytorycznej i pogłębionej analizy.

"Wyrażając zrozumienie dla konieczności ochrony nienaruszalności granicy i mając świadomość innych aspektów związanych z sytuacją na granicy stoimy na stanowisku, że realizacji tego przedsięwzięcia musi towarzyszyć poszanowanie prawa wspólnotowego oraz dbałości o nasze dziedzictwo przyrodnicze. Z uwagi na powyższe apelujemy o podjęcie wszelkich możliwych kroków w celu wstrzymania budowy zapory do czasu przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko i zagwarantowania wdrożenia do tego projektu odpowiednich działań minimalizujących fragmentację. Chcielibyśmy również zachęcić europejskich liderów do podejmowania problematyki ochrony środowiska i ochrony przyrody w kontaktach dyplomatycznych z rządem Białorusi" - podkreślili.

Pod listem do Komisji Europejskiej podpisało się 59 naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego (lista jest aktualizowana):

• dr hab. Łukasz Michalczyk, prof. UJ; dr hab. Paulina Kramarz, prof. UJ; prof. Jan Kozłowski; dr hab. Szymon Drobniak; prof. Bartosz Płachno; Lizaveta Vintsek; dr Joanna Tusznio; dr hab. Agnieszka Pajdak-Stós; prof. Zuzanna Setkowicz-Janeczko; dr hab. Maciej Pabijan, prof. UJ; dr Joanna Kajzer-Bonk; dr hab. Katarzyna Knapczyk-Stwora, prof. UJ; dr hab. Anna Ziomkiewicz-Wichary; Artur Górecki; prof. Maria Niklińska; dr Stanisław Bury; prof. Wojciech Witaliński; prof. Andrzej Falniowski; prof. Elżbieta Pyza; dr hab. Piotr Łukasik; dr Alejandro Lopez Lopez, dr hab. Beata Klimek; dr Kamila Zając; dr Magdalena Migalska; prof. Wiesław Babik; prof. Piotr Nowicki; dr hab. Aleksandra Walczyńska; Wiktoria Rojek; Danuta Frydryszak; dr hab. Joanna Rutkowska, prof. UJ; dr Agata Plesnar-Bielak; dr hab. Anna Pecio, prof. UJ; prof. Ryszard Laskowski; dr Marta Labocha-Derkowska; dr hab. Grzegorz Tylko, prof. UJ ; dr hab. Kaja Rola; prof. Michał Woyciechowski; dr hab. Dominika Włoch-Salamon; Mariusz Boćkowski; prof. Barbara Bilińska; dr hab. Wacław Tworzydło, prof. UJ; prof. Małgorzata Grodzińska-Jurczak; prof. Teresa Szklarzewicz; dr hab. Mariusz Jaglarz, prof. UJ(Wydział Biologii);
• dr hab. Krzysztof Kruczała, prof. UJ; dr hab. Marcin Broniatowski, prof. UJ (Wydział Chemii);
• prof. Grzegorz Przebinda (Wydział Filologiczny);
• dr Bartosz Lisowski (Wydział Lekarski);
• Magdalena Miśkowiec (Wydział Geografii i Geologii);
• dr Maciej Grodzicki; dr Michał Pałasz; dr Marta Shaw (Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej);
• dr hab. Beata Kowalska, prof. UJ; dr hab. Joanna Hańderek, prof. UJ; dr hab. Katarzyna Jasikowska, prof. UJ; dr hab. Michał Kuniecki, prof. UJ; dr Arkadiusz Białek (Wydział Filozoficzny);
• dr Magdalena Klimek (Wydział Nauk o Zdrowiu);
• Agnieszka Kowalczyk (Wydział Matematyki i Informatyki).