W marcu tego roku miną 104 lata od uroczystego otwarcia Collegium Physicum, obecnie Collegium Witkowskiego. Neogotycki gmach przy ul. Gołębiej 13 powstał dzięki blisko dwudziestoletnim staraniom prof. Augusta Witkowskiego. Plany długoletniego kierownika Zakładu Fizycznego UJ wzbudziły wśród krakowian wiele kontrowersji. Przeciwnicy próbowali oprotestować zarówno zaproponowaną lokalizację jak i gabaryty budynku.
Z uwagi na rosnącą liczbę studiujących fizykę pod koniec XIX wieku pomieszczenia Collegium Physicum okazały się niewystarczające. W październiku 1889 roku ówczesny kierownik Zakładu Fizycznego prof. August Witkowski przekazał Senatowi UJ, że budynek przy ul. św. Anny 6 nie spełnia warunków do funkcjonowania prowadzonej przez niego jednostki. Swoje stanowisko argumentował m.in. panującą ciasnotą, brakiem niezbędnego wyposażenia pracowni w elementarne wyposażenie jak wodociąg czy kanalizacja oraz niedostosowanie budynku do potrzeb tej dynamicznie rozwijającej się dyscypliny nauki. W odpowiedzi Senat podzielił jego opinie, ale nie ustosunkował się do budowy nowego gmachu.
Prof. A. Witkowski nie poddawał się. Cztery lata później opracował Memoriał o potrzebie nowego budynku dla Zakładu Fizycznego. Dokument miał swój bardzo wymierny skutek. Zmusił bowiem Senat do podjęcia konkretnych działach. Przyjęta została specjalna uchwała, dzięki której budowa gmachu dla nauk fizycznych znalazła się na pierwszym miejscu wśród uniwersyteckich inwestycji. Za najodpowiedniejszą lokalizację uznano narożnik ulicy Gołębiej i plantacji na tyłach byłego gimnazjum św. Anny, dzisiejszego Collegium Nowodworskiego.
W kolejnych latach w sprawie nie podjęto żadnych konkretnych działań, dlatego na początku 1901 roku prof. August Witkowski ponownie zgłosił Senatowi pilną potrzebę powstania nowej siedziby dla Zakładu Fizycznego. Jego starania zyskały akceptację, ale odrzucono zaproponowaną wcześniej lokalizację. Senat zobowiązał się do zakupu działki przy ul. Straszewskiego 24.
Mimo że siedzibie Zakładu Fizycznego groziła katastrofa budowlana, sprawa wzniesienia nowego gmachu nadal nie wykazała postępu. Przełom nastąpił w 1903 roku, gdy po kolejnych monitach inwestycję uznano za priorytetową. Wskazano na możliwość zakupu na ten cel działki na rogu ulic Jabłonowskich i Garncarskiej. Ostatecznie zdecydowano, że budynek stanie w południo-zachodniej części Ogrodu Profesorskiego. Wybór tego miejsca spotkał się z gwałtownymi protestami. Żądano, by nowy gmach był znacznie niższy od Collegium Novum.
"Nie ulega wątpliwości, że przez zabudowanie ogrodu Biblioteki zginie jeden z najbardziej uroczych zakątków naszego miasta. Patyną wieków poczerniałe mury Biblioteki nie zniosą sąsiedztwa nowoczesnych modernistycznych budowli. (…) Zabudowanie ogrodu Jagiellońskiego oto żywy przykład, jak negliżuje się wygląd starego Krakowa nie nadając mu nowej a pięknej szaty. Sprawa ta o tyle dziwniej jeszcze wygląda, że nie brak placu na postawienie właśnie tego rodzaju instytutu: w ogrodzie botanicznym" - czytamy w wystosowanych w latach 1905-1908 protestach Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
Nie zważając na nieprzychylne reakcje, austriackie Ministerstwo Wyznań i Oświaty w połowie 1908 roku zatwierdziło projekt i kosztorys budowy Instytutu Fizyki UJ. Całkowity koszt inwestycji wraz z wyposażeniem ustalono na ponad 0,5 miliona koron. Spór wokół budynku w sąsiedztwie Collegium Novum nie ucichł nawet mimo zaawansowanych prac przygotowawczych. Radny Ignacy Daszyński na łamach krakowskiego "Głosu" przekonywał, że inwestycja uszczupli ogród przy Bibliotece Jagiellońskiej, w miejsce drzew i zieleni staną kamienne mury i dlatego gmina powinna "uczynić energiczne kroki, aby rząd gdzie indziej zbudował nowy zakład fizyczny". Ponadto jak argumentował, fizycy operujący nieraz wysokimi temperaturami i prądami będą stanowić zagrożenie dla bibliotecznych zbiorów.
To nie powstrzymało kolejnych protestów. Rada Miasta Krakowa zażądała odsunięcia usytuowania gmachu w stosunku do planowanego o 5 m od Plant, w kierunku ul. Jagiellońskiej, argumentując to względami "artystyczno-estetycznymi". W ocenie pracowników Zakładu Fizycznego tego rozwiązania nie można było w ogóle brać pod uwagę ze względu na konieczność dostępu właściwego oświetlenia podczas prowadzonych doświadczeń. Ostatecznie zawarto kompromis, w myśl którego nową siedzibę fizyków przesunięto od linii ulicy Gołębiej i Plant o ok. 3 metry.
Autorem planów i kierownikiem budowy był inż. Gabriel Niewiadomski. Gmach ma kształt litery "L" i łączy w sobie elementy neogotyckie, neoromańskie i secesyjne.
Budynek uroczyście otwarto 4 marca 1912 roku. Niestety prof. August Witkowski nie cieszył się długo swoim sukcesem. Zmarł nagle 21 stycznia 1913r. Niedługo potem Senat UJ przychylił się do petycji, aby nowy budynek nazwać "Collegium Witkowskiego".
Na podstawie:
- Piotr Franaszek, Collegium Witkowskiego, Kraków 2014
Fotografie dawne pochodzą ze zbiorów Archiwum UJ, zdjęcia współczesne autorstwa Anny Wojnar.
