Z początkiem października naukowcy z kraju i zagranicy rozpoczynają regularne badania w Narodowym Centrum Promieniowania Synchrotronowego Solaris w Krakowie. Znajdujący się w ośrodku synchrotron stwarza im unikalne możliwości badawcze, dotąd niedostępne w Europie Środkowo-Wschodniej. O jego wybudowanie w Polsce zabiegano od ponad 30 lat, dlatego pierwszy użytkownik w Solaris to przełomowy moment dla polskiej nauki.
Synchrotrony funkcjonują we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych stawiających na rozwój nauki i innowacyjność gospodarki. Są wyjątkowymi urządzeniami, dzięki którym naukowcy mogą prowadzić wszechstronne badania materiałów. Unikalne właściwości światła synchrotronowego sprawiają, że wiele pomiarów można przeprowadzić wyłącznie przy jego wykorzystaniu. Pozwala ono również zdobyć w krótszym czasie więcej lepszych jakościowo informacji niż przy użyciu tradycyjnych źródeł światła. Synchrotrony pozwalają przeprowadzać pomiary nawet kilkunastu grupom badawczym jednocześnie, 7 dni w tygodniu, 24 godziny na dobę. To prawdziwe fabryki badań dla takich dziedzin nauki jak biologia, chemia, fizyka, inżynieria materiałowa, nanotechnologia, medycyna, farmakologia, geologia czy krystalografia. Centrum Solaris to również pierwszy w Polsce ośrodek, którego celem nie jest prowadzenie badań przez jego pracowników, ale całkowicie bezpłatne udostępnianie infrastruktury badawczej naukowcom z innych instytucji.
Polski synchrotron na początek udostępnia 3 stanowiska badawcze: PEEM (pomiary przy wykorzystaniu mikroskopii fotoelektronowej), XAS (spektroskopia absorpcyjna promieniowania rentgenowskiego) oraz UARPES (kątowo-rozdzielcza spektroskopia fotoelektronów).
Czas badawczy został przyznany naukowcom na zasadach konkursowych, a aplikacje oceniła międzynarodowa komisja. Ostatecznie w okresie od października br. do końca lutego 2019 roku w krakowskim ośrodku zostanie przeprowadzonych 26 eksperymentów, przygotowanych przez grupy naukowców z 12 polskich oraz 5 zagranicznych uczelni i instytutów badawczych. Pierwszymi użytkownikami krakowskiego synchrotronu będą badacze z Akademii Górniczo-Hutniczej, Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN, Instytutu Fizyki PAN, Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN, Instytutu Fizyki Molekularnej PAN, Politechniki Gdańskiej, Politechniki Warszawskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i Uniwersytetu Warszawskiego.
Planowane pomiary to badania z zakresu fizyki, nauki o materiałach i chemii. Naukowcy będą badać izolatory topologiczne, materiały dirakowskie i nadprzewodniki, a także właściwości elektroniczne materiałów, oddziaływania magnetyczne i rozkład pierwiastków w materiałach. W przyszłości wyniki pomiarów mogą przyczynić się m.in. do opracowania wydajniejszych ogniw fotowoltaicznych, szybszych i pojemniejszych dysków twardych czy nowych materiałów elektronicznych.
- Liczba wniosków, które zostały złożone w pierwszym naborze wniosków, przekroczyła nasze oczekiwania. Bardzo nas to cieszy, bo udowodnia, że zapotrzebowanie na badania, które umożliwia synchrotron, jest wśród naukowców bardzo duże. Zaczynamy z trzema stanowiskami badawczymi, ale potencjał synchrotronu to kilkanaście linii badawczych. Dlatego już teraz budujemy trzy kolejne i staramy o środki finansowe na dalszą rozbudowę infrastruktury - mówi prof. Marek Stankiewicz, dyrektor Centrum Solaris.
Nabory wniosków o przyznanie czasu badawczego w polskim synchrotronie będą organizowane 2 razy w roku - wiosną i jesienią. Najbliższy termin składania aplikacji to 1 kwietnia 2019 r.
