Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS już wkrótce będzie miejscem realizacji wspólnego projektu Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ) i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM). W budowanej hali jedynego w Polsce synchrotronu stanie linia eksperymentalna umożliwiająca badania nad wirusami, nośnikami leków i szczepionek oraz nanomateriałami.
Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach grantu inwestycyjnego "Budowa linii pomiarowej do badań z użyciem małokątowego rozpraszania promieniowania rentgenowskiego" podjęło decyzję o przyznaniu finansowana na budowę nowej linii badawczej w Narodowym Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS (NCPS SOLARIS), działającym ramach struktur Uniwersytetu Jagiellońskiego. Będzie to pierwsza w Polsce i Europie Środowo-Wschodniej linia dedykowana badaniom cząsteczek biologicznych, polimerów i ich kompozytów, wirusów, nośników leków i nanomateriałów. Jej powstanie możliwe będzie dzięki współdziałaniu naukowców z dwóch wiodących polskich środowisk akademickich - Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Rektorzy tych uczelni wyższych spotkali się 13 lipca w NCPS SOLARIS, aby omówić przestrzenie współpracy, plany rozwoju nowych technik eksperymentalnych i zapoznać się ze specyfiką współdzielonych ośrodków badawczych, takich jak SOLARIS.
- Wytrwałość naukowców z naszych uczelni w dążeniu do osiągnięcia sukcesu wspólnego projektu jest doskonałym przykładem wzorowych relacji dwóch potężnych ośrodków akademickich w Polsce. Wyrażam wielką radość, że po tak wielu miesiącach perturbacji związanych z uzyskaniem ministerialnej aprobaty, udało się otrzymać zgodę na realizację tego projektu. Życzę nam wszystkim, abyśmy za 3 lata mieli okazję spotkać się tutaj i wspólnie otworzyć nową linię badawczą, która umożliwi nam przełomowe odkrycia - mówił prof. Jacek Popiel, rektor UJ.
- Nauka ma zawsze dwa wymiary: teraźniejszy - lokalny, ale też globalny. Takie przedsięwzięcia, jak wspólny projekt linii badawczej, przenoszą nas na ten wyższy wymiar nauki. Jestem głęboko przekonana o tym, że nauka globalna nie udaje się bez współpracy. Nasze dwie uczelnie pokazują, że taka właśnie kooperacja od wielu lat przynosi znakomite efekty - dodała prof. Bogumiła Kaniewska, rektor UAM.
Autorami projektu, w wyniku którego powstanie nowa linia eksperymentalna, był zespół naukowców składający się ze specjalistów Zakładu Fizyki Biomedycznej, Instytutu Fizyki UAM oraz NCPS SOLARIS, Uniwersytetu Jagiellońskiego, działający pod kierownictwem prof. Macieja Kozaka.
- Centrum SOLARIS stanowi dowód na to, że środowisko naukowe potrafi współdzielić infrastrukturę badawczą i efektywnie konsolidować potencjał wielu ośrodków akademickich. Niezmiernie cieszy nas fakt, że to właśnie SOLARIS staje się żywym centrum współpracy między Uniwersytetem Jagiellońskim a Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu - mówił podczas spotkania dr hab. Jakub Szlachetko, prof. UJ, p.o. dyrektor NCPS SOLARIS.
Budowa nowej linii badawczej potrwa około 3 lata i składać się będzie z szeregu etapów: montażu urządzeń we front-endzie, konstrukcji optyki oraz instalacji stacji końcowej. Pierwsi naukowcy prowadzący swoje eksperymenty powinni pojawić się w NCPS SOLARIS już w drugiej połowie 2026 roku.
Centrum SOLARIS jest pierwszym w Polsce i dotychczas jedynym w Europie Środkowo-Wschodniej laboratorium oferującym możliwość wykonywania badań z użyciem promieniowania synchrotronowego. Podstawowym celem działania ośrodka jest projektowanie, tworzenie i udostępnianie infrastruktury badawczej krajowemu i zagranicznemu środowisku naukowemu. Instrumentarium Centrum służy badaniom podstawowym i materiałowym m.in. w obszarach katalizy, inżynierii biomedycznej, nanomateriałów, farmakologii, geologii czy archeologii. Pozyskane wyniki leżą u podstaw nowych odkryć w wielu dziedzinach.
Eksperymenty prowadzone na synchrotronach dały początek żarówkom LED oraz ekranom nowoczesnych telewizorów i smartfonów. Zdobyta wiedza jest wykorzystywana przy projektowaniu wydajniejszych urządzeń elektronicznych, np. procesorów komputerowych i pojemnych nośników danych. Również materiały wykorzystywane do produkcji ogniw słonecznych od lat są przedmiotem eksperymentów w ośrodkach takich jak SOLARIS. Dzięki nim możliwe jest zwiększenie efektywności przetwarzania energii słonecznej w elektryczną. Natomiast badania budowy białek i cząsteczek biologicznych, realizowane przy użyciu dostępnych w NCPS technik kriomikroskopii elektronowej, pomagają opracować nowe leki i lepiej poznawać skomplikowane procesy życiowe.
