Archiwum UJ otrzymało w październiku 2011 roku bezcenny i nigdy nieopublikowany zapis wydarzeń z aresztowania profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego 6 listopada 1939 roku. Autorem tekstu jest Zygmunt Starachowicz – absolwent Wydziału Prawa UJ, przypadkowo aresztowany w czasie „Sonderaktion Krakau".

Wydawało się, że o tragicznych wydarzeniach 6 listopada 1939 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim powiedziano już wszystko. Po wojnie pojawiły się wspomnienia profesorów (m.in. prof. Stanisława Pigonia, prof. Jana Gwiazdomorskiego) więzionych w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, a także rozliczne publikacje naukowe dotyczące okupacji hitlerowskiej Krakowa i wojennych losów mieszkańców tego miasta.

Tymczasem w ostatnich dniach ujawniono istnienie nieznanego dotychczas zapisu pamiętnikarskiego tamtych wydarzeń. Autorem dokumentu jest Zygmunt Starachowicz – absolwent Wydziału Prawa UJ, przypadkowo aresztowany w czasie „Sonderaktion Krakau".

Pamiętnik obejmuje „krakowski etap" więzienia pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego, zanim zostali przewiezieni do Wrocławia, a następnie do niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenchausen w Oranienburgu niedaleko Berlina. Jest on najdłuższym i najbardziej szczegółowym zapisem pamiętnikarskim przebiegu „Sonderaktion Krakau" ze wszystkich dotychczas upublicznionych. Zawiera odręczne rysunki autora ukazujące kaplicę więzienia na Montelupich, w której przetrzymywano aresztantów przez pierwszą noc uwięzienia oraz rysunki pokoju i innych miejsc w koszarach 20 Pułku Piechoty przy ul. Mazowieckiej, do którego pracowników UJ przewieziono następnego dnia. Najciekawsze są jednak opisy doświadczeń, emocji i postaci dramatu. Zygmunt Starachowicz okazał się mistrzem obrazowania za pomocą słowa pisanego:

Prof. Adam Krzyżanowski, ekonomista (…), znalazł sobie miejsce w konfesjonale. Jego starcza twarz, blada i dziwnie zafrasowana, oczy zda się błądzące gdzieś w świecie abstrakcji. Wszystko to tonęło w mroku konfesjonału, a w bladym świetle wpadającym poprzez brudne matowe szyby, widać było wyraźnie jedynie długie delikatne palce, jakby z wosku rzeźbione, na których ciepłym kolorem jaśniał złoty pierścień.

Pamiętnik Zygmunta Starachowicza, udostępniony Archiwum UJ przez prawnuczkę autora Katarzynę Starachowicz, jest już opracowywany redakcyjnie i przygotowywany do druku. Dokument zostanie zaopatrzony w biogram autora, który po więzieniu w Sachsenhausen i Dachau, został po raz kolejny aresztowany za działalność w AK i zamordowany przez Niemców we wrześniu 1944 roku w Krakowie.

Franciszek Wasyl