11 kwietnia 2014 roku delegaci 12 państw biorących udział w projekcie Cherenkov Telescope Array (w skrócie CTA) zebrani w Monachium, zdecydowali o miejscu, w którym powstanie południowe obserwatorium CTA. W projekt, jako koordynator konsorcjum składającego się z dziewięciu polskich szkół wyższych i instytucji naukowych, zaangażowany jest Uniwersytet Jagielloński.

Wśród państw biorących udział w negocjacjach dotyczących lokalizacji południowej znalazły się: Argentyna, Austria, Brazylia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Namibia, Polska, Republika Południowej Afryki, Wielka Brytania i Włochy. Większość głosów przypadła dwóm miejscom o znakomitych warunkach pogodowych niezbędnych dla obserwacji: Aar w Namibii (Afryka) oraz Europejskiemu Obserwatorium Południowemu w Chile (Ameryka Południowa). Trzecia zapasowa lokacja, to Leoncito w Argentynie (Ameryka Południowa). Ostateczna decyzja dotycząca wyboru miejsca na budowę obserwatorium powinna być podjęta do końca tego roku i będzie zależała od wyniku negocjacji z państwami, które przyjmą obserwatorium na swoje terytorium.

Polska strona, która obok Niemiec i Francji jest jednym z inicjatorów projektu CTA, odegrała znaczącą rolę przy pracach nad wyłonieniem miejsc pod budowę obserwatorium. Szefem grupy roboczej oceniającej warunki w potencjalnych lokalizacjach był prof. Tomasz Bulik z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego.

W ramach tych badań w każdej z dziewięciu rozpatrywanych lokalizacji założono stacje pogodowe i kamery szerokokątne. Pozyskane z nich wyniki połączono z analizą danych satelitarny oraz symulacji numerycznych pogody, co pozwoliło na zaprezentowanie rzetelnej oceny każdego z proponowanych miejsc.

Co więcej, polski zespół fizyków i inżynierów realizuje jeden z podstawowych elementów projektu CTA, zaprojektował i obecnie buduje we współpracy ze Szwajcarią nowatorski technologicznie, oparty o technologie cyfrowe i wykorzystanie fotopowielaczy półprzewodnikowych, prototyp małego teleskopu Czerenkowa. „Takich teleskopów ma być w docelowym obserwatorium aż 70 i nasz wysiłek – wsparty grantami z MNiSW, NCBiR, i NCN na sumę przekraczającą 10 mln zł – daje szanse na szeroki udział polskiego przemysłu w budowie podstawowej aparatury badawczej obserwatorium" – mówi prof. Michał Ostrowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego, koordynator prac CTA w Polsce. Dodaje też „W ramach przygotowań do tego zadania zorganizowaliśmy w NCBiR dwa specjalistyczne spotkania z przemysłem. Zapraszamy też wszystkich zainteresowanych projektem do Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie gdzie na 2 czerwca planowane jest uroczyste oddanie zbudowanej tu struktury małego teleskopu."

Cherenkov Telescope Array (w skrócie CTA) - Obserwatorium promieniowania gamma z siecią teleskopów Czerenkowa to międzynarodowy projekt, którego celem jest budowa naziemnego obserwatorium dedykowanego astronomii w dziedzinie wysokoenergetycznego promieniowania gamma. W projekt zaangażowanych jest ponad 1000 naukowców i inżynierów, z 5 kontynentów, w 28 krajów świata. W Polsce uczestniczy w nim 9 czołowych instytucji naukowych, uniwersytetów i instytutów PAN, w sumie ponad 70 astrofizyków, elektroników, informatyków i inżynierów kilku innych specjalności. Budowa obserwatorium jest zaplanowana w dwóch miejscach – jedno z nich będzie się znajdować na południowej, a drugie na północnej półkuli Ziemi. W te sposób obserwacje będą obejmowały całe niebo. Pozwoli to na swobodne obserwacje zarówno obiektów w Naszej Galaktyce (Drodze Mlecznej), jak i obiektów pozagalaktycznych. W każdej z planowanych lokalizacji powstanie sieć teleskopów Czerenkowa w trzech rozmiarach: „małe" teleskopy o średnicy zwierciadła 4 m, „średnie" o średnicy 12 m i „duże" o średnicy 24 m. Budowa obserwatorium CTA planowana jest na lata 2015–2020. Szacunkowy koszt budowy to około 200 mln Euro.

Więcej informacji o projekcie CTA można znaleźć na stronie www.obserwatorium-cta.pl