W dniach 21-22 stycznia 2016 w siedzibie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego (IA UJ) odbyło się międzynarodowe sympozjum podsumowujące pięć lat badań krakowskich archeologów na agorze w Nea Pafos na Cyprze.
Konferencję otworzył prorektor UJ ds. badań naukowych i funduszy strukturalnych prof. Stanisław Kistryn. W swoim wystąpieniu nawiązał on do bogatej historii budynku Collegium Minus, będącego jednym z najstarszych obiektów Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także do 150-letniej tradycji archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zwrócił również uwagę, że fizykę jądrową, którą sam się zajmuje, łączy z archeologią więcej niż by się wydawało – w obu tych dyscyplinach naukowców motywuje fascynacja i ciekawość, które w połączeniu z, czasem żmudną, systematyczną pracą badawczą prowadzą do przełomowych odkryć.
Następnie głos zabrał Efstathios Raptou z cypryjskiego Departamentu Starożytności, który z wielkim uznaniem wyraził się o pracy krakowskich archeologów na Cyprze, prowadzonych pod kierunkiem prof. Ewdoksii Papuci-Władyki, podkreślając, że „jej doświadczenie badawcze i ogromna wiedza o okresie hellenistycznym i rzymskim zadecydowały o powierzeniu jej zespołowi misji badawczej w Nea Pafos."
W swoim powitalnym wystąpieniu, prof. Ewdoksia Papuci-Władyka przywitała uczestników i złożyła podziękowania wszystkim osobom i instytucjom, które przyczyniły się do realizacji projektu. Kolejne referaty w czasie dwudniowej konferencji poświęcone były głównie odkryciom dokonanym w trakcie przeprowadzonych badań oraz szczegółom zastosowanych metod i technik badawczych.
Antyczne miasto Nea Pafos powstało na przełomie IV i III w. p.n.e. Ośrodek szybko się rozwinął, stając się stolicą wyspy w okresie hellenistyczno-rzymskim. Stanowił również ważne centrum kultu bogini Afrodyty.
Prace prowadzone przez Zakład Archeologii Klasycznej IA UJ koncentrują się na agorze, czyli głównym placu miejskim Nea Pafos, stanowiącym administracyjne, handlowe i religijne centrum miasta. Badania rozpoczęły się w 2011 r. Uczestniczyło w nich wówczas 20 osób, ale liczba ta szybko rosła i w roku 2015 w pracach brało udział już 70 badaczy. Trzon ekspedycji tworzą pracownicy, doktoranci i studenci IA UJ. Wspierają ich osoby z krajowych i zagranicznych uczelni, a także ochotnicy nie związani z żadną instytucją naukową.
Głównym celem pierwszego etapu badań, realizowanego w latach 2011-2015, było przede wszystkim ustalenie dokładnego usytuowania wcześniejszej, hellenistycznej, agory oraz tego jak powstawała, funkcjonowała i zmieniała się na przestrzeni dziejów. Drugi etap badań, który rozpoczął się w roku 2015, dotyczy nie tylko samego placu, ale również infrastruktury ekonomiczno-handlowej miasta poza agorą. Prace finansowane są z grantów Narodowego Centrum Nauki.
W wyniku prac wykopaliskowych stwierdzono, że agora z okresu hellenistycznego znajdowała się w tym samym miejscu co rzymska. Odkryto liczne pozostałości architektury, w tym sklepiki z okresu rzymskiego, dwa duże budynki publiczne – najprawdopodobniej świątynię i magazyn, mury, podłogi i urządzenia hydrotechniczne (m.in. kanały, terakotowe rury wodociągowe, baseny, studnie, cysterny). Znaleziono również duże ilości tzw. materiału ruchomego, m.in. naczynia ceramiczne, lampki oliwne, monety, przedmioty metalowe, naczynia i obiekty szklane. Znaleziska te liczone są w tysiącach.
Oprócz prac wykopaliskowych, prowadzone są również badania metodami nieinwazyjnymi, jak metoda magnetyczna, prospekcja georadarowa, czy też fotografia lotnicza. Szczególnie istotną częścią badań jest tworzenie Numerycznego Modelu Terenu (NMT), który stanowi wysokościowe odwzorowanie badanego obszaru. Zgromadzenie danych w środowisku GIS (Geographic Information System) umożliwia wizualizację badanego terenu na ekranie komputera. Dzięki tym metodom, badania w Nea Pafos doprowadziły do lepszego poznania nie tylko samej agory, ale i jej sąsiedztwa.
Wiedza zgromadzona w wyniku badań umożliwiła m.in. przesunięcie datowania powstania agory na okres hellenistyczny i odkrycie prężnej aktywności budowlanej z czasów Ptolemeuszy, a także dała nowe wskazówki dotyczące hipotezy posiadania przez Pafos drugiego portu. Te i inne odkrycia rzucają nowe światło na charakter i rolę stolicy Cypru w okresie helenistyczno-rzymskim. Projekt będzie rozwijany i kontynuowany w kolejnych latach.
