W październiku 2023 roku Zakład Filologii Włoskiej UJ obchodzi 50-lecie swojego istnienia. Tę rocznicę formalnego powołania do istnienia na UJ studiów w zakresie języka i literatury włoskiej świętowano podczas międzynarodowej konferencji naukowej, która odbyła się w dniach 27-28 października.
W kongresie zatytułowanym "Mezzo secolo di Italianistica a Cracovia. L’Italia e il suo patrimonio culturale, letterario e linguisticoo" (Pół wieku Italianistyki w Krakowie. Włochy i ich dziedzictwo kulturowe, literackie i językowe), wzięli udział najwybitniejsi badacze z Polski, Włoch i innych zaprzyjaźnionych uniwersytetów europejskich.
Konferencję otworzył dyrektor Instytutu Filologii Romańskiej prof. Wacław Rapak, który podkreślał, że tego typu jubileuszowe spotkania mają niezwykle ważny wymiar symboliczny. Słowo wstępne do zgromadzonych wygłosił także Luca Franchetti Pardo, ambasador Włoch w Polsce.
- W żyłach naszego uniwersytetu od 660 lat płynie italska krew, bo był on zakładany w oparciu o wzorce z Padwy i Bolonii. Mieliśmy też w czasach renesansu wspólnych studentów – stąd przecież, po ukończeniu artes liberales, powędrował do Włoch Mikołaj Kopernik. I to niejedyny taki przykład z tamtych czasów, kiedy losy studentów i naukowców łączyły Kraków z włoskimi centrami intelektualnymi – zwracał uwagę prorektor UJ ds. rozwoju prof. Jarosław Górniak. Odczytał on też list skierowany do uczestników konferencji przez rektora UJ prof. Jacka Popiela, w którym przypomniane zostało, że korzenie Zakładu Filologii Włoskiej sięgają ustanowionej w 1893 roku Katedry Filologii Romańskiej UJ, gdzie narodziły się tradycje badań i nauczania w dziedzinie literatury i szeroko rozumianej kultury włoskiej. Były one kształtowane w tej jednostce przez blisko 80 kolejnych lat aż do 31 stycznia 1973 roku, kiedy decyzja Senatu UJ powołany został do istnienia Zakład Filologii Włoskiej. Moment fundacji otworzył przed nowa jednostką zupełnie nowe perspektywy rozwoju. Zakład systematycznie zyskiwał na prestiżu, stając się ostatecznie jednym z najważniejszych ośrodków italianistycznych w Polsce.
Historia nauczania języka włoskiego ma na Uniwersytecie Jagiellońskim bogatą tradycję. Źródła podają, że już w roku 1806 istniała tutaj katedra języka włoskiego. Jednym z pierwszych lektorów tego języka, w latach 1908-1926, był Fortunato Giannini, autor popularnych gramatyk i słowników.
Autorem idei powstania specjalizacji italianistycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie był prof. Zygmunt Czerny, kierownik Katedry Filologii Romańskiej UJ w latach 1952-1960. Początkowo specjalizacja miała działać w ramach romanistyki, profesor zadbał jednak o umieszczenie w perspektywicznych planach uczelni powstanie samodzielnych jednostek, m.in. Zakładu Filologii Rumuńskiej (1962/63) oraz Zakładu Filologii Włoskiej (1964/65). Do tego celu potrzebna była niezbędna kadra, dlatego też prof. Czerny na przełomie lat 50. i 60. wysłał do Italii na długoterminowe stypendium mgr. Stanisława Widłaka, który w roku 1959/60 odbył uzupełniające studia italianistyczne we Florencji u wybitnych włoskich profesorów językoznawców, takich jak Bruno Migliorini i Giacomo Devoto, oraz w Rzymie, u filologa i językoznawcy prof. Alfredo Schiaffini. Z kolei następczyni prof. Z. Czernego na stanowisku kierownika Katedry, prof. Maria Strzałkowa wysłała na dłuższe stypendium mgr Henrykę Młynarską, która doskonaliła tam specjalizację z literatury włoskiej (m.in. u prof. Giacomo Debenedettiego).
Ostateczna decyzja władz uczelni o powołaniu – w ramach studiów romanistycznych – odrębnej specjalizacji italianistycznej zapadła w roku akademickim 1972/73.
Rada Wydziału Filologicznego, na posiedzeniu w dniu 22 grudnia 1972, jednomyślnie poparła ten projekt, a Senat UJ uchwalił go, również jednomyślnie, 31 stycznia 1973.
Pierwsza grupa studentów italianistyki została wyłoniona po rozpoczęciu roku akademickiego 1973/74, na początku października, spośród studentów pierwszego roku romanistyki. W roku 1973 grupa ta rozpoczęła pięcioletnie studia magisterskie.
