29 kwietnia 1984 roku w Krakowie zmarł Karol Estreicher młodszy - historyk sztuki, pisarz, twórca i wieloletni dyrektor Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, jedyny Polak zaliczany do grupy tzw. Monuments men, czyli alianckich naukowców, którzy po II wojnie światowej zajmowali się odnajdowaniem zrabowanych dzieł sztuki. Dzięki niemu do Polski powróciło wiele zagrabionych przez Niemców dzieł, m.in. Ołtarz Wita Stwosza czy "Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci.
- Wspominamy dziś człowieka niezwykłego, pełnego pasji i zaangażowania, zasłużonego dla kultury polskiej, który żył w trudnych czasach i otoczony był szeregiem sprzeczności. Niemniej jego siła, zamysł i nieustępliwość pozwoliły mu tworzyć dzieła niesamowite i realizować ochronę pamięci w praktyce. Spuścizna profesora pozostawiona w naszych rękach i w murach Muzeum UJ jest dla nas ogromnym zobowiązaniem, ale i przywilejem, dzięki któremu mamy szansę odczytywać ja po wielokroć i co rusz na nowo – mówiła dr Joanna Ślaga, zastępca dyrektora Muzeum UJ, która prowadziła zorganizowane w Librarii Collegium Maius spotkanie poświęcone pamięci Karola Estreichera jr.
Adres okolicznościowy na ręce Wojciecha i Teresy Słomczyńskich, którzy reprezentowali rodzinę Estreicherów złożył prorektor UJ prof. Piotr Jedynak. Zawierał on słowa wdzięczności, za stworzenie w Collegium Maius Muzeum UJ, które jest miejscem szczególnej wagi zarówno dla najstarszej polskiej uczelni, jak i szeregu instytucji akademickich i muzealnych oraz ich odbiorców.
- Muzeum UJ oraz jego wizja prof. Estreichera wywołują wciąż podziw oraz dumę z przeszłości, pozwalają zachować pamięć, a w oparciu o nią inspirują do budowania przyszłości i komunikowania się z nią – napisano w liście.
Polska jest jedyną rzeczą, na której mi zależy. A raczej nie. Niech powiem szczerze: kultura polska na całym terytorium państwowym polskim jest mi najcenniejszą. Bo wiem, że istnieją narody bez terytorium, bez języka, bez państwa, ale nie przetrwają narody bez kultury.
W opinii prof. Jedynaka Muzeum w Collegium Maius zachowuje ponadczasową aktualność. Jako projekt, który powstał 60 lat tremu na podstawie pomysłu Karola Estreichera, jest tak świetnie przemyślany, że, w przeciwieństwie do innych jednostek muzealnych, nie musi przechodzić rewitalizacji, ani dostosowywać swojego formatu do współczesności.
Podczas spotkania w Librarii odbyło się wręczenia aktu pośmiertnego awansu prof. Karolowi Estreicherowi młodszemu na podpułkownika, za wybitne osiągnięcia przy rewindykacji polskich dzieł sztuki po II wojnie światowej. Inicjatywa nadania pośmiertnego stopnia wojskowego była wspólnym przedsięwzięciem Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Międzynarodowego Ośrodka Szkolenia i Badań nad Dziedzictwem Kultury w Zagrożeniu im. K. Estreichera we Wrocławiu.
Karol Estreicher urodził się 4 marca 1906 r. w Krakowie. Po studiach w UJ, zakończonych doktoratem w zakresie historii sztuki, został asystentem w Zakładzie Historii i Gabinecie Rycin PAU. Obok szeregu prac naukowych napisał przewodnik po Krakowie. W przededniu II wojny światowej był zaangażowany w zabezpieczanie dzieł sztuki. Po przejściu kampanii wrześniowej, przedostał się przez Węgry i Francję do Anglii. Tam związał się z generałem Władysławem Sikorskim. Rozpoczął walkę o zachowanie i odzyskanie polskiego mienia kulturalnego. Był inicjatorem i kierownikiem Biura Rewindykacji Strat Kulturalnych przy Ministerstwie Prac Kongresowych w Londynie. W 1940 roku z narażeniem życia osobiście przewiózł wawelskie arrasy i skarbiec koronny z Francji do Anglii. Po zakończeniu wojny, w 1945 roku włączył się w akcję restytucji dzieł sztuki wywiezionych na tereny III Rzeszy. W 1946 roku przywiózł do Polski zrabowany przez Niemców Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. Nie znosił autorytetów, chodził zawsze własnymi ścieżkami. Był twórcą i pierwszym dyrektorem Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zapamiętany został jako osoba odważna w realizowaniu własnej wizji urządzania wnętrz Collegium Maius, budynku pozbawionego przez liczne przebudowy, wojny i zwykłą biedę, pierwotnego wyposażenia. Był znakomitym wykładowcą i propagatorem sztuki w ukochanym Krakowie.
