Polska Akademia Umiejętności (PAU) przyznała Nagrody naukowe im. Mikołaja Kopernika. Wręczane są co 5 lat uczonym związanym z nauką polską, którzy są autorami prac wyróżniających się szczególnie wysoką wartością naukową. W gronie laureatów znalazło się dwoje naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego - dr hab. Anna Barnacka i prof. Wojciech Kucharz.
W tym roku, decyzją Rady PAU, Nagrodę naukową im. Mikołaja Kopernika w dziedzinie kosmologii i astrofizyki otrzymała dr hab. Anna Barnacka z Obserwatorium Astronomicznego UJ za cykl 5 prac pod zbiorczym tytułem Opracowanie metody wykorzystania soczewkowania grawitacyjnego do pomiarów astronomicznych z wysoką zdolnością rozdzielczą. Jak wyjaśniła nam laureatka, ostatnie 10-lecia przyniosły eksponencjalny rozwój w zakresie badania Wszechświata. Dzięki zastosowaniu nowych technologii naukowcy mogą badać i odkrywać obiekty zarówno w odległych częściach Wszechświata, jak i osiągać niezwykłą precyzję obserwacyjną pozwalającą. Niestety wysoka precyzja w poznawaniu Wszechświata jest głównie dostępna dla najniższych zakresów energetycznych, tj. fale radiowe i pozwala na badanie obiektów relatywnie bliskich. W wielu zakresach energetycznych nasze satelity i obserwatoria osiągnęły swoje limity związane z ograniczeniami fizycznymi jak wielkość teleskopów lub procesy fizyczne wykorzystywane do detekcji promieniowania elektromagnetycznego.
- Wiele pytań takich jak ewolucja wczesnego Wszechświata albo wytwarzanie wysokoenergetycznego promieniowania gamma przez relatywistyczne strugi materii w pobliżu supermasywnych czarnych dziur pozostałaby bez odpowiedzi. Zaproponowałam zakres metod, które pozwalają wykorzystać relatywistyczne zjawisko zakrzywienia czasoprzestrzeni jako “kosmiczne teleskopy” pozwalające na badania odległego Wszechświata z wysoką rozdzielczością we wszystkich zakresach energetycznych. Efekt ten znany jako soczewkowanie grawitacyjne powoduje powstawanie wielokrotnych obrazów źródła z opóźnieniami czasowymi pomiędzy tymi soczewkowanymi obrazami. Zarówno opóźnienia czasowe, jak i pozycje obrazów zależą od lokalizacji źródła w płaszczyźnie soczewki grawitacyjnej. Zatem obserwowane efekty soczewkowania grawitacyjnego mogą zostać wykorzystane do precyzyjnej lokalizacji źródła w różnych zakresach energetycznych emisji - mówi dr hab. Anna Barnacka.
W dziedzinie matematyki Rada PAU nagrodziła prof. Wojciecha Kucharza z Instytutu Matematyki UJ za przedstawienie wyników w ramach rzeczywistej geometrii algebraicznej, która zajmuje się badaniem obiektów określonych przy pomocy równań i nierówności wielomianowych. Najprostsze przykłady takich obiektów są doskonale znane ze szkoły średniej: proste, płaszczyzny, okręgi, parabole, stożki, sfery, koła, kule, itp. Uogólnieniami tych elementarnych przykładów są rzeczywiste zbiory algebraiczne i semialgebraiczne w dowolnym wymiarze. Istnieje również kilka naturalnych klas przekształceń zbiorów algebraicznych i semialgebraicznych.
- Szczególne znaczenie mają twierdzenia aproksymacyjne, pozwalające w wielu zagadnieniach teoretycznych i praktycznych zastąpić obiekty opisane przy pomocy funkcji ciągłych lub różniczkowalnych, które mogą być bardzo skomplikowane, przez obiekty mające opis wielomianowy. Moje badania naukowe należą do głównego nurtu w rzeczywistej geometrii algebraicznej. W ostatnich latach przyczyniły się one do wyodrębnienia geometrii regulous, która przyciągnęła uwagę wielu badaczy. Potwierdzeniem zainteresowania środowiska matematycznego było zaproszenie do wygłoszenia wykładu, razem z prof. Krzysztofem Kurdyką, na Międzynarodowym Kongresie Matematyków w 2018 roku – mówi prof. Wojciech Kucharz.
Tradycje Nagrody naukowej im. Mikołaja Kopernika sięgają roku 1873 roku, gdy z okazji 400. rocznicy urodzin polskiego astronoma gmina Kraków powołała fundację jego imienia, powierzając Akademii Umiejętności przyznawanie z jej środków nagrody za prace naukowe z zakresu astronomii i nauk z nią spowinowaconych, czyli astrofizyki, geodezji, geografii fizycznej, magnetyzmu ziemskiego i meteorologii. Przyznawano je w okresach 5-letnich aż do wybuchu II wojny światowej. Do tradycji powrócono w latach 90. XX wieku. Od 1995 roku PAU co pięć lat wyróżnia naukowców za ich osiągnięcia w zakresie astronomii, ekonomii, filologii klasycznej, filozofii przyrody, kosmologii i astrofizyki, matematyki, medycyny, nauk o Ziemi oraz prawa.