4 marca 2016 r. w Krakowie odbył się jubileusz 5-lecia inauguracji działalności Narodowego Centrum Nauki. Obchody jubileuszu otworzyło sympozjum "Best practices in supporting outstanding scientists and helping them successfully apply for ERC grants", które rozpoczęło się o godzinie 10:30 w Auli Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Wśród zaproszonych znalazło się wielu znamienitych gości, zaś Uniwersytet Jagielloński reprezentował prof. Stanisław Kistryn, prorektor UJ ds. badań naukowych i funduszy strukturalnych. Wydarzenie jest skierowane do naukowców prowadzących badania podstawowe w polskich instytucjach, kadry zarządzającej polskich ośrodków badawczych oraz przedstawicieli europejskich organizacji finansujących naukę. Głównym tematem obrad są sposoby wspierania wybitnych naukowców, a w szczególności pomoc w skutecznym ubieganiu się o prestiżowe granty Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). Dyskusję uzupełniły wypowiedzi przedstawicieli agencji finansujących badania z państw europejskich, którym udało się doprowadzić do wzrostu wskaźnika sukcesu w konkursach ERC.

Drugi punkt programu to gala jubileuszowa w Teatrze im. Juliusza Słowackiego. Podczas uroczystości o początkach Centrum, jego wpływie na stan polskiej nauki, a także o planach na kolejne lata opowiedzą dyrektor NCN prof. Zbigniew Błocki oraz przewodniczący Rady NCN prof. Michał Karoński. Głos zabiorą również Jarosław Gowin, wicepremier, a równocześnie minister nauki i szkolnictwa wyższego, oraz prof. Jean-Pierre Bourguingnon, przewodniczący Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. Goście wydarzenia będą mogli zapoznać się z informacjami o wybranych projektach badawczych, prowadzonych przez wybitnych polskich naukowców, które zostały zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu Centrum.

Ustawa o Narodowym Centrum Nauki została uchwalona przez Sejm 30 kwietnia 2010 r., a w życie weszła 1 października tego samego roku. W grudniu natomiast zebrała się Rada NCN, rozpoczynając prace nad pierwszymi konkursami. Ogłoszono je już 15 marca 2011 r., zaledwie kilka dni po oficjalnym rozpoczęciu działalności Centrum. Od tego czasu NCN uruchomiło 11 rodzajów cyklicznych konkursów dostosowanych do zróżnicowanych potrzeb środowiska naukowego, a dzięki współpracy z zagranicznymi instytucjami przeprowadziło liczne konkursy międzynarodowe. Łącznie przyznano finansowanie niemal 11 tysiącom projektów w łącznej wysokości ponad 4 miliardów złotych.

Narodowe Centrum Nauki od początku czerpie zarówno z doświadczeń lokalnych, jak i międzynarodowych wzorców. Inspiracją przy tworzeniu instytucji był polski Komitet Badań Naukowych, działający w latach 1991-2005, a także zagraniczne agencje grantowe, takie jak Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERC) oraz amerykańska Narodowa Fundacja Nauki (NSF). Nad ustawą regulującą działalność Centrum pracował zespół ekspertów zaproszonych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Szczególną rolę odegrali prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej prof. Maciej Żylicz oraz przewodniczący Komitetu Polityki Naukowej i Naukowo-Technicznej prof. Kazimierz Stępień. Pierwszym dyrektorem mianowany został prof. Andrzej Jajszczyk, a po czterech latach jego obowiązki podjął prof. Zbigniew Błocki. Radzie Narodowego Centrum Nauki – organowi składającemu się z dwudziestu czterech wybitnych naukowców powołanych przez ministra nauki – przewodniczy prof. Michał Karoński.

Swoje konkursy NCN ogłaszało już 20 razy – kolejne edycje uruchamiane są co kwartał. W ofercie Centrum znalazły się propozycje skierowane do badaczy początkujących i doświadczonych, umożliwiające wyjazdy zagraniczne oraz przyjazdy naukowców do Polski, pozwalające na tworzenie zespołów badawczych oraz indywidualnych programów stażowych, skupione na jednej dziedzinie nauki oraz międzydziedzinowe, a także zorientowane na praktyczne wykorzystanie wyników badań podstawowych. Oprócz tego we współpracy z instytucjami naukowymi z całego świata uruchomiono 22 konkursy międzynarodowe, dotyczące m.in. urbanistyki, chorób zakaźnych, astrofizyki czy technologii komunikacyjnych. Dzięki takiej różnorodności o finansowanie mogą starać się wszyscy członkowie środowiska naukowego, niezależnie od wieku, zainteresowań badawczych i doświadczenia.

Narodowe Centrum Nauki poświęca dużo uwagi osobom rozpoczynającym karierę akademicką, bez których niemożliwe jest zapewnienie ciągłości polskiej nauce. Dedykowane im konkursy cieszą się niegasnącą popularnością: 47% ogółu wniosków w konkursach rozstrzygniętych w 2015 r. stanowiły te złożone przez osoby poniżej 35. roku życia. W misję wspierania młodych naukowców wpisuje się również ustanowiona w 2013 r. Nagroda NCN, przyznawana przez Radę NCN wybitnym uczonym, którzy nie ukończyli 40. roku życia. Wynoszące 50 tys. złotych wyróżnienie ufundowały przedsiębiorstwa zaangażowane we wspieranie polskiej nauki.

Centrum stara się dotrzeć ze swoją ofertą do jak najszerszego grona odbiorców. Temu celowi służą Dni Narodowego Centrum Nauki, organizowane co roku w innym regionie kraju. Do tej pory zawitały one do Katowic, Lublina i Szczecina, w tym roku odbędą się Olsztynie. Inicjatywa służy za platformę wymiany doświadczeń między lokalnymi środowiskami akademickimi a Radą, ekspertami i pracownikami agencji. Dni NCN pozwoliły na przedstawienie oferty około 2 tysiącom osób.

O wysokiej jakości pracy Narodowego Centrum Nauki świadczy przyjęcie polskiej agencji do Science Europe, stowarzyszenia ponad pięćdziesięciu europejskich instytucji finansujących lub prowadzących badania naukowe, a także mianowanie prof. Jajszczyka, a potem jego następcy, prof. Błockiego, członkami rady zarządzającej tej organizacji. Piąta rocznica Narodowego Centrum Nauki będzie okazją do podsumowania dotychczasowej pracy oraz przedstawienia planów rozwoju. Mimo sukcesów pierwszych pięciu lat działalności przed nami wciąż dużo wyzwań. Chcemy w jeszcze większym stopniu wspierać światowe standardy w polskiej nauce, promując wysoki, uznany międzynarodowo poziom badań oraz mobilność polskich naukowców – zapowiada prof. Błocki.

Szczegółowy program jubileuszu NCN można znaleźć tutaj.

Tekst: Narodowe Centrum Nauki