Zrozumienie wielu powszechnie używanych na uczelniach terminów, zarówno współczesnych jak i historycznych, często sprawia problemy i to nie tylko wśród ogółu społeczeństwa, ale nawet wewnątrz samej społeczności akademickiej. Cykl popularyzatorski pt. „Alfabet uniwersytecki" ma za zadanie ułatwić czytelnikom zrozumienie „sekretnego" języka akademickiego, w możliwie przystępny sposób wyjaśniając znaczenie wybranych terminów, a także – o ile to możliwe - ich historyczne pochodzenie, niejednokrotnie sięgające pradawnych korzeni europejskich uniwersytetów.
Zapraszamy do lektury trzeciej część cyklu, poświęconej literom I i J.
Immatrykulacja (z łac. immatriculare – wciągnąć do spisu, metryki) – wpisanie osoby w poczet studentów uczelni (dawniej – do uniwersyteckiej metryki), a także uroczystość przyjęcia nowych studentów.
Pierwsza znana immatrykulacja na uniwersytecie krakowskim miała miejsce w 1400 r. Na dawnym Uniwersytecie nowy student zobowiązany był podczas wpisu złożyć przysięgę posłuszeństwa rektorowi, a od 1578 roku również katolickie wyznanie wiary. Podawał przy tym imię, nazwisko, imię ojca i inne najważniejsze informacje na swój temat. Wymagano również dokonania wpłaty wpisowej, z której jednak zwolnieni byli ubodzy. Należy zwrócić uwagę, że wpis był aktem uroczystym, którego dokonywał sam rektor. Oprócz scholarów immatrykulowano również m.in. monarchów oraz rozmaitych dostojników – wpisy te miały charakter honorowy.
Za czasów zaboru austriackiego, immatrykulacja następowała poprzez wpis do metryki wydziałowej, po czym następowało ślubowanie przed dziekanem. Przy tym nie wszyscy studenci byli immatrykulowani – część była tzw. studentami nadzwyczajnymi, których obowiązywały inne zasady. Z kolei w okresie międzywojennym immatrykulacji wymagano również w przypadku przeniesienia na inny wydział w ramach tej samej uczelni.
Współcześnie uroczysta immatrykulacja wybranych studentów (po 2 osoby z każdego z wydziałów) stanowi integralną część ceremonii inauguracji nowego roku akademickiego. Przysięgę w obecności rektora odbiera od nich wówczas prorektor ds. studenckich.
Inauguracja (z łac. inauguratio – poświecenie, rozpoczęcie) – w kontekście uniwersyteckim, wyraz ten oznacza ceremonię otwierającą nowy rok akademicki na uczelni.
Integralnymi częściami inauguracji na Uniwersytecie Jagiellońskim są: uroczysty pochód przedstawicieli społeczności akademickiej, w tym profesorów ubranych w togi, przemówienie rektora, wykład inauguracyjny oraz immatrykulacja nowych studentów. Ceremonię inauguracyjną tradycyjnie poprzedza msza święta w kolegiacie św. Anny.
Szczegółowy charakter inauguracji zmieniał się na przestrzeni dziejów. Autorem jej obecnego kształtu jest, po części, prof. Karol Estreicher mł., który w 1958 r., jako dyrektor Muzeum UJ, wprowadził tradycję pochodu z Collegium Maius do Collegium Novum. Pod wybudowaniu Auditorium Maximum, celem pochodu stał się ten budynek, gdzie też odbywa się dalsza część uroczystości.
Na zdjęciu powyżej: rektor i prorektorzy UJ w trakcie uroczystej inauguracji roku akademickiego, fot. Filip Radwański
Indeks (z łac. index - wskaźnik, palec wskazujący) – w szkolnictwie wyższym indeks stanowi dokument w formie książeczki, w której znajdują się najważniejsze dane o przebiegu studiów danej osoby – w tym wykaz kursów, na które student uczęszczał, uzyskane zaliczenia i oceny, wpisy na kolejne lata studiów.
Na Uniwersytecie Jagiellońskim indeksy wprowadzono, na mocy ustawy władz austriackich z 1850 roku. W okresie międzywojennym rozporządzenie ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w bardzo szczegółowy sposób regulowało to, jak indeks ma wyglądać i jakie informacje mają w nim być zawarte.
W związku z wprowadzeniem na Uniwersytecie Jagiellońskim spełniających funkcje indeksów systemów elektronicznych, posiadanie ich przez studentów w formie książeczkowej jest od kilku lat nieobowiązkowe.
Juwenalia (z łac. Iuvenalia – igrzyska młodzieży) – odbywające się w maju święto młodzieży akademickiej, którego obchody przybierają m.in. formę korowodów, festynów, koncertów, rozmaitych imprez kulturalnych i zabaw. Ich nazwa wywodzi się od igrzysk młodzieńców organizowanych w starożytnym Rzymie, natomiast korzeniami sięgają zabaw urządzanych na wiosnę przez średniowiecznych żaków, w ramach których m.in. wybierano tzw. „króla żaków".
W XX wieku juwenalia wprowadzono w Krakowie w 1957 r. z inicjatywy ówczesnego prezydenta miasta. Natomiast pierwszy pochód juwenaliowy ulicami miasta miał miejsce 12 maja 1964 r. z okazji 600-lecia powstania uczelni. Zgodnie z tradycją, na czas juwenaliów prezydent miasta symbolicznie przekazuje studentom władze w mieście, wręczając im klucze do jego bram.
Na zdjęciu powyżej: Juwenalia na rynku w Krakowie, fot. Jerzy Sawicz
Poniżej dostępne są wcześniejsze części „Alfabetu Uniwersyteckiego":
Źródła bibliograficzne:
Bańko, M. (red.) Wielki Słownik Wyrazów Obcych PWN, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005
Chwalba, A. „Inauguracje w Collegium Novum" w: Alma Mater, nr. 160, listopad 2013
Sondel, J. Słownik Historii i Tradycji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: Universitas, 2012
Stopka, K., Banach K. A., Dybiec, J. Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000
Szymczak, M. (red.) Słownik Języka Polskiego PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995
