Dr Ewa Koźmińska-Frejlak, dr Agnieszka Witkowska-Krych oraz dr Tomasz M. Jankowski zostali tegorocznymi laureatami 6. edycji Nagrody im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka za najlepszą naukową publikację książkową w dziedzinie historii i kultury Żydów w Polsce za rok 2022. Zwycięzców wyłoniła kapituła, której przewodniczy prof. Stanisław Sroka, dziekan Wydziału Historycznego UJ.
Nagroda im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka, której wysokość wynosi 20 tys. złotych, została ustanowiona z inicjatywy środowisk akademickich związanych ze studiami żydowskimi w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, przy wsparciu finansowym Fundacji im. Marcella i Marii Roth. Jej patronami jest 2 wybitnych uczonych, którzy wnieśli wielki wkład w poprawę relacji polsko-żydowskich i polsko-izraelskich, a także przyczynili się do rozwoju studiów żydowskich i badań nad dziejami polskich Żydów - prof. Józef A. Gierowski, rektor UJ w latach 1981-1987 i prof. Chone Shmeruk z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Nawiązana przez nich w 1984 roku współpraca stanowiła impuls do podjęcia interdyscyplinarnych badań w zakresie judaistyki i zaowocowała ich ogromnym rozwojem.
Środowa uroczystość w Collegium Novum rozpoczęła się od wspomnienia zmarłej 31 lipca br. Ireny Pipes, fundatorki Nagrody im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka, która wniosła znaczy wkład w rozwój badań w zakresie historii i kultury polskich Żydów oraz wzajemnych relacji polsko-żydowskich. Czyniła to przede wszystkim, pełniąc od początku lat 90. ub. wieku funkcję prezesa Amerykańskiego Stowarzyszenia na rzecz Studiów Polsko-Żydowskich oraz wspierając Pracownię Badań nad Historią i Kulturą Żydów w Polsce i Relacjami Polsko-Żydowskimi im. Marcella i Marii Roth w Instytucie Judaistyki UJ.
W tym roku kapituła nagrody wybrała do 2. etapu 5 książek. Ostatecznie z uwagi na wysoki poziom publikacji postanowiła docenić wartość nominowanych publikacji i zgodnie z regulaminem nagrodzić 3 tytuły, zachowując przy tym prestiżowy charakter pierwszej nagrody. Przypadła ona dr Ewie Koźmińskiej-Frejlak z Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie za książkę "Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45-1950)".
Jak podkreślili w laudacji dr hab. Magdalena Ruta, prof. UJ i dr hab. Adam Kopciowski, publikacja ma starannie przemyślaną i logiczną konstrukcję. W jej dwóch pierwszych rozdziałach autorka nakreśliła szerokie tło stanowiące punkt wyjścia dla rozpoznania, opisu i analizy głównego problemu badawczego. Znalazła się w nich charakterystyka wybranych elementów doświadczenia Zagłady, demograficzny i psychologiczny bilans wojny, a także społeczno-polityczny krajobraz powojnia określający status i rzutujący na kondycję ocalałych. W trzech ostatnich rozdziałach, kluczowych z perspektywy tytułowych dociekań autorki, przedstawiono główne praktyki asymilacyjne badanej grupy: konwersje, zmiany danych personalnych i zawieranie mieszanych małżeństw, wyjaśniając jednocześnie ich uwarunkowania, motywacje, skalę i charakter.
- Z radością słuchałam tych słów o książce. Dziękuję za jej uważną lekturę, komentarze i komplementy. Decyzję o przyznaniu mi nagrody traktuję jako uhonorowanie trudu włożonego przeze mnie w prowadzenie badań, na których książka jest zbudowana. Ich koncepcja wykluwała się długo. W międzyczasie wciąż na nowo definiowałam zakres rozważań, poszukiwałam dostępnym źródeł, uczyłam się rozumieć ich język, porządkowałam według rozmaitych kryteriów zgromadzony materiał. Nieustannie też konfrontowałam się z pytaniami, które sama sobie zadawałam. Nierzadko wracałam do kwestii uznanych przeze mnie za definitywnie rozstrzygnięte. Coraz częściej dostrzegałam również potrzebę rozumienia zagadnień początkowo niebudzących żadnych wątpliwości, które dopiero na późniejszym etapie okazywały się co najmniej nieoczywiste. Książka dojrzewała we mnie i ja dojrzewałam wraz z nią. To był żmudny i wyczerpujący proces. Zarazem niezwykłe, a przy tym ogromnie w wielu wymiarach ważne i na różne sposoby osobiste dla mnie doświadczenie - przyznała dr Ewa Koźmińska-Frejlak.
Drugą nagrodę otrzymała dr Agnieszka Witkowska-Krych, także z Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, autorka książki "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim". Nagrodzony tytuł przedstawia historię ponad 20 sierocińców i internatów, funkcjonujących w getcie warszawskim od 1940 do 1943 roku, z których najbardziej znany jest Dom Sierot prowadzony przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską. Autorka, prezentując wyniki swoich najnowszych badań, opisuje warunki życia codziennego dzieci w dzielnicy zamkniętej oraz ich dorosłych opiekunów.
Trzecim laureatem jest dr Tomasz M. Jankowski za monografię "Demography of a Shtetl. The Case of Piotrków Trybunalski". Autor przedstawił w niej opis badania ilościowego nad Piotrkowem Trybunalskim przedstawia jego ewolucję od typowego półrolniczego miasteczka wczesnej epoki nowożytnej, w którym życie toczyło się głównie na terenie żydowskich przedmieść, do stolicy guberni w Królestwie Kongresowym. Zastosowanie technik badania podłużnego i rekonstrukcji genealogicznych umożliwiło przeanalizowanie liczby potomstwa, zgonów oraz ślubów od wprowadzenia rejestru stanu cywilnego we wczesnym wieku XIX do czasów Holokaustu, co doprowadziło do odkrycia szeregu kluczowych różnic, jak również uderzających podobieństw pomiędzy miejscowymi Żydami i nie-Żydami.
Tradycyjnie dyplomy uznania otrzymali także pozostali nominowani: Alina Molisak za książkę "Jewish Warsaw - Jewish Berlin. Literary Portrayal of the City on the first half of the 20th Century" oraz dr Piotr Sadzik za publikację "Regiony pojedynczych herezji: marańskie wyjścia w prozie polskiej XX wieku".
Organizatorem konkursu o Nagrodę im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka jest Pracownia Badań nad Historią i Kulturą Żydów w Polsce i Relacjami Polsko-Żydowskimi im. Marcella i Marii Roth w Instytucie Judaistyki UJ. Władze UJ podczas dzisiejszej uroczystości reprezentowała prorektor ds. współpracy międzynarodowej prof. Dorota Malec.
