Ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja, uchwalił w 1791 roku Sejm Czteroletni. W pracę nad jej powstaniem zaangażowani byli król Stanisław August Poniatowski, Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki oraz Stanisław Staszic, ale jej ostateczną redakcję powierzono Hugonowi Kołłątajowi.

Ten wybitny uczony, polityk i duchowny w latach 1777–1780 z ramienia Komisji Edukacji Narodowej dokonał reformy Akademii Krakowskiej, która od tej pory nosiła nazwę Szkoły Głównej Koronnej. Kołłątaj był jej rektorem.

Święto Konstytucji 3 Maja społeczność akademicka Uniwersytetu Jagiellońskiego czci co roku składając kwiaty pod pomnikiem Hugona Kołłątaja, znajdującym się na dziedzińcu noszącego jego nazwisko collegium przy ulicy Gołębiej. Biało-czerwony wieniec w imieniu Uniwersytetu złożyli rektor UJ prof. Wojciech Nowak oraz prorektor UJ ds. polityki kadrowej i finansowej prof. Jacek Popiel.

W tym roku z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne wywołane rozprzestrzenianiem się koronawirusa SARS-CoV-2, uroczystość odbyła się w bardzo ograniczonym gronie i z zachowaniem wymaganych środków ostrożności.

Hugo Kołłątaj w pamięci społeczności akademickiej UJ zapamiętany został przede wszystkim jako reformator Akademii Krakowskiej i rektor Szkoły Głównej Koronnej, jak od 1783 roku nazywała się krakowska wszechnica. Kołłątaj, członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, zadanie zreformowania Akademii Krakowskiej otrzymał od Komisji Edukacji Narodowej. Był obrońcą uczelni wobec niechętnie nastawionej do niej Komisji. Swoją pracę rozpoczął od sporządzenia szczegółowego opisu uczelni. W 1776 roku w swym projekcie reformy zaproponował stworzenie w Krakowie nie tylko placówki dydaktycznej, ale również ośrodka intensywnych badań naukowych, zmierzając do przekształcenia krakowskiego uniwersytetu w nowoczesną uczelnię. Postulowane  przez niego badania naukowe miały mieć ścisły związek z potrzebami kraju i wymogami życia społecznego.

Mimo silnego oporu ze strony krakowskich władz kościelnych, Hugo Kołłątaj kontynuował swoje dzieło i 29 września 1780 roku uroczyście wprowadził opracowaną przez siebie reformę uczelni. Komisja Edukacji Narodowej 18 listopada tegoż roku potwierdziła wszystkie decyzje Kołłątaja.

Zgodnie z duchem Oświecenia i zasadą utylitaryzmu Kołłątaj w swej reformie główny nacisk położył na cele praktyczne, w szczególności na doskonalenie języka ojczystego, kształcenie nauczycieli, poznawanie bogactw naturalnych kraju, ulepszanie rolnictwa, poprawianie prawodawstwa, podniesienie stanu zdrowotnego społeczeństwa, a za najważniejszą funkcję uczelni uważał dostarczenie absolwentom fachowego przygotowania. W miejsce dotychczasowych wydziałów wprowadził dwa Kolegia – Moralne i Fizyczne. Dążył też do ustalenia jednolitej struktury organizacyjnej dla całego szkolnictwa w Polsce. 

W 1782 roku Kołłątaj został wybrany rektorem krakowskiego uniwersytetu.

W 1809 roku opracował założenia tzw. drugiej reformy Uniwersytetu Krakowskiego. Dostrzegał potrzebę szybkiego spolonizowania uniwersytetu, zapewnienia jego autonomii i zwierzchnictwa nad innymi szkołami. Postulował wzmocnienie władzy rektora, którego miał mianować król spośród trzech kandydatów wysuniętych przez uczelnię. Działalność Kołłątaja w tamtym okresie, mimo niezrealizowania jego wszystkich postulatów przyniosła korzystne efekty – szybkie uruchomienie zajęć i przywrócenie zgermanizowanemu uniwersytetowi polskiego charakteru.

Zasługi Kołłątaja dla unowocześnienia Uniwersytetu Krakowskiego znalazły wyraz w nazwaniu jego imieniem kompleksu budynków przy ulicy św. Anny 12 (wcześniej zwane Collegium Physicum). 28 maja 2012 roku na dziedzińcu Collegium Kołłątaja uroczyście odsłonięto jego pomnik zaprojektowany przez prof. Aleksandra Śliwę z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a w Ogrodzie Profesorskim zasadzono różę upamiętniającą wybitnego uczonego.

Opracowano na podstawie: Janusz Sondel "Słownik historii i tradycji Uniwersytetu Jagiellońskiego"